«Tὴ γλῶσσα μοῦ ἔδωσαν ἑλληνική· τὸ σπίτι φτωχικὸ στὶς ἀμμουδιὲς τοῦ Ὁμήρου. Μονάχη ἔγνοια ἡ γλῶσσα μου στὶς ἀμμουδιὲς τοῦ Ὁμήρου.» (Ὀδυσσέας Ἐλύτης, «Ἄξιον ἐστί»)

Σελίδες Πατριδογνωσίας - Περικλῆς Γιαννόπουλος - Ἡ Ἑλλὰς τοῦ ΟΧΙ - Ἀντίβαρο - Πολυτονικό

Σάββατο 3 Φεβρουαρίου 2007

Ἡ Σαμοθράκη τοῦ Ἴωνα Δραγούμη

Πετεφρῆς, ἔγραψε ἕνα κείμενο μὲ συνεχὴ γραφή, χωρὶς σημεῖα στίξεως. Ὁ Ἀ.Φ., σὲ μιὰ συζήτησι, ἀνέφερε παραδείγματα αὐτοῦ τοῦ τρόπου γραφῆς τοῦ Τζόυς καὶ τοῦ Φώκνερ.

Ἐγὼ, ὅμως, θυμήθηκα τὴν «Σαμοθράκη» τοῦ Ἴωνα Δραγούμη.

Ὁ Δραγούμης, ἀκολουθώντας τὸν Περικλῆ Γιαννόπουλο, ἐκφράζει στὴν «Σαμοθράκη» μὲ τὸν πιὸ πηγαῖο τρόπο, τὸν γνήσιο, ἔνσαρκο, φυσικὸ πατριωτισμό. Σὰν νὰ εἶναι ὁ ἴδιος παιδὶ τῆς πανάρχαιας γῆς μας, χῶμα ἀπὸ τὸ χῶμα της, πέτρα ἀπὸ τὴν πέτρα της, ριζωμένος βαθειὰ στὰ σπλάχνα τῆς γῆς καὶ στοὺς αἰῶνες τῆς ἱστορίας της! (Καὶ αὐτὸν τὸν πατριωτισμό, σάρκα ἀπὸ τὴν σάρκα μας καὶ γῆ ἀπὸ τὴν γῆ μας, φαιδρὰ νεοταξικὰ κύμβαλα τοῦ εἴδους Λιάκου, Ρεπούση κ.ἄ. ἔχουν τὴν φαντασίωσι ὅτι μποροῦν νὰ τὸν ξεριζώσουν, οἱ ἀνόητοι!)

(Ὁ Γιαννόπουλος θὰ γράψει στὸν φίλο του, Δραγούμη (1909): «Φίλε! Τί ἀττικότατο ἄνθος ἡ «Σαμοθράκη»! Πῶς χαίρομαι σὰ Νύφη! Τί εὐγενὴς ἀφέλεια καὶ ἁπλότης! Καὶ λέγουν ὅτι ἐπέθανε ἡ ἀττικότης! Γιατὶ νὰ μὴ μεταφρασθῆ στὴ Berne τοῦ Finot λ.χ.; Τότε θὰ ἐβλέπατε τὶ εἶνε καὶ τὶ ἐντύπωσι θὰ ἔκαμνε μέσα στὰ κουρασμένα καὶ ἐκζητημένα παστά τους γραψίματα.»)

Ἀντιγράφω ἀπὸ τὸ πολὺ καλῶς ἐπιμελημένο «Ἴων Δραγούμης - Τὸ ἀνθολόγιο τοῦ «Νουμᾶ» (Ἐπίμετρο: ἐννέα ἐπιστολὲς τοῦ Περικλῆ Γιαννόπουλου στὸν Ἴωνα Δραγούμη)· εἰσαγωγὴ-σχόλια: Στέφανος Μπεκατῶρος», τοῦ Στέφανου Μπεκατώρου (ἐκδ. «Ἐναλλακτικὲς Ἐκδόσεις», 2002, ISBN 960-427-074-5) (Στὸ βιβλίο χρησιμοποιεῖται ἡ γνήσια Ἑλληνικὴ γραφή (πολυτονικό).):

«
Γράφει στὴν «Σαμοθράκη» (1909):

«Ὅταν ἀρχίζω νὰ πελαγώνω μὲς στὶς ἰδέες μου ἢ ὅταν ἀρχίζει νὰ στερεύει τὸ μυαλό μου, πιάνω μιὰ πέτρα, ἕνα δέντρο, τὸ χῶμα, γιὰ νὰ βεβαιωθῶ πὼς δὲν παραστρατίζω ἢ πῶς παραστρατίζω. Γι᾿ αὐτὸ καταπιάνομαι καὶ σ᾿ ἐνέργειες μέσα στοὺς ἀνθρώπους. Ἡ ἐνέργεια εἶναι ἀνάγκη γιὰ νὰ χάνομαι, εἶναι ἀνάγκη καὶ γιὰ νὰ μὴ στερεύει ἡ σκέψη μου. Τὸ μυαλό μου κουνιέται ὅπως πρέπει, ὅταν ἐνεργῶ, καὶ τότε ἡ σκέψη φωτίζει τὴν ἐνέργειά μου καὶ αὐτὴ πάλε κανονίζει τὴ σκέψη μου.»

[Σημ. ἡμετέρα: Παράβαλε καὶ «Στὴν Πόλη» («Νουμᾶς», 1905): «Πῶς ξέρουν καὶ μπερδεύουν τὴ ζωὴ οἱ ἄνθρωποι! Θὰ ἦταν τόσο ἁπλὴ χωρὶς αὐτούς, καὶ τόσο βαθύτερη, καὶ τόσο πιὸ ἀληθινή! Θὰ ἤμουν σὰν τὸ κῦμα, θὰ ἤμουν σὰν τὸ χορτάρι καὶ σὰν τὸν ἄνεμο καὶ σὰν τὸ βράχο. Δὲν εἶμαι ἄνθρωπος [...]»]

[...] Θὰ παραθέσω ἕνα μεγάλο ἀπόσπασμα ἀπὸ τὴν «Σαμοθράκη»· εἶναι οἱ δυὸ τελευταῖες σελίδες καὶ εἶναι γραμμένες μ᾿ ἕναν τρόπο πολὺ προχωρημένο γιὰ τὴν ἐποχὴ ἐκείνη (1909), δὲν ἔχει τελεῖες μήτε παραγράφους μοιάζει μὲ περιπαθὲς παραλήρημα ποὺ τὸ διαβάζει μὲ πολὺ μεγάλη ἀπόλαυση κανεὶς κρατώντας τὴν ἀναπνοή του και σ᾿ αὐτὸ μέσα περνάει ὅλη ἡ φύση τοῦ νησιοῦ ἡ πανίδα καὶ ἡ χλωρίδα του τα τοπία τα βουνά και τα υπόγεια ὕδατά του ἀκόμη καὶ τὰ ὀρυκτά του καὶ ἡ σχέση τῶν ἀνθρώπων μὲ τὴν φύση καὶ τὸ ἱερὸ καὶ ἡ μυθολογία καὶ ἡ ἱστορία του ἀλλὰ καὶ ἡ ἱστορία τοῦ Ἑλληνισμοῦ καὶ ὁ χρόνος ἐδῶ εἶναι κινηματογραφικὸς ποιητικὸς μὲ προβολὲς πίσω (flash back) γιὰ νὰ ἀκούγεται βαρὺς καὶ ρυθμικὸς ὁ βηματισμὸς τῆς αἰωνιότητας:

«[...] Τὸ νησὶ μὲ τοὺς γκρεμοὺς καὶ τὰ μεγάλα μυτερὰ βράχια, τὰ βουνὰ τὰ ἀπάτητα, τά ἄγρια κατατόπια, τὶς ἔρημες ἀκρογιαλιές, τὶς σπηλιές, τὶς βαθιὲς ρεματαριές, τὶς κακὲς πλαγιὲς καὶ ράχες, τὰ γίδια καὶ τὰ ἀγριοκάτσικα πηδώντας στὰ κατσάβραχα, τὰ ἀγριεμένα ἄλογα καὶ δέντρα, τοὺς σκλάβους ἀνθρώπους, τὸ ψῆλος τοῦ μεγάλου βουνοῦ, ποὺ θὰ ἦταν ἴσως κάποτε ἡφαίστειο καὶ ἀπὸ τὴν κορφή του ἀνοίγεται ἁπλόχωρη μιὰ θέα, φανταχτερή, γύρω τριγύρω στὴ μεγάλη νησοσπαρμένη θάλασσα καὶ στὴ στεριὰ τὴ μακρινή, καὶ τὸ κάθε ὄνομα τοῦ κάθε τόπου εἶναι γνώριμο καὶ μουρμουρίζει γνωστὰ καὶ μαγεμένα λόγια καὶ τραγουδεῖ γνωστοὺς καὶ μυστηριώδικους παλιοὺς σκοπούς, Αἰγαῖο, Θράκη, Σαμοθράκη, Ροδόπη, Πελασγοί, Ἕλληνες, Ὀρφέας, Κάβειροι, Ποσειδώνας - στὸ νησὶ μὲ τὴν Παλιάπολη, ποὺ βρῆκαν τὴν πάγκαλη, πολύτιμη Νίκη, κουτσουρεμένη ἀπὸ τὰ χρόνια τὰ βάρβαρα, καὶ τὴν ἅρπαξαν ξένοι στὰ ξένα κι εὑρῆκαν τὰ θέμελα πεσμένων ναῶν καὶ τοίχους, τείχη πελασγικά, Ἑλληνικὰ καὶ ρωμαϊκὰ καὶ τοίχους βυζαντινοὺς καὶ πύργους βυζαντινοὺς καὶ γενοβέζικους, - στὸ νησὶ ὅλων τῶν καιρῶν, ἀπὸ τότε ποὺ ἡφαίστειο ξεπρόβαλε ἀπὸ τὸ πέλαγο καὶ ὑψώθηκε μονομιᾶς κατὰ τὸν οὐρανὸ καὶ ἔσβησε καὶ σωριάστηκε καὶ πετρώθηκε, μὴ μπορώντας ψηλότερα νὰ ἀνεβεῖ, κι ἔγινε γῆς πλούσια ἀπὸ μέταλλα, βρύσες ζεστὲς καὶ κρύες, κατάμαυρες σπηλιές, κακοτοπιὲς καὶ βράχια καὶ πλούσια ἀπὸ φυτά, φυτρώνοντας ἄθελα στὸ πλούσιο χῶμα, καὶ γέννησε τ᾿ ἀγριοκάτσικα, τοὺς ἀνθρώπους καὶ τοὺς Καβείρους, ποὺ παίζανε μυστικὰ μὲ τὶς φωτιὲς καὶ τὶς θαλασσοφουρτοῦνες καὶ ἔπλασαν μιὰ θρησκεία - στὸ νησί, ποὺ ἔρχονταν ἀπ᾿ ὅλες τὶς πολιτεῖες Ἕλληνες νὰ μυηθοῦν στὰ μυστήρια τῶν μεγάλων θεῶν νὰ μάθουν καὶ αὐτοί, οἱ λαχταρισμένοι, οἱ ποθοπλανταγμένοι, νὰ μάθουν ἐκεῖνα ποὺ ποθούσαν νὰ μάθουν, τὴν ἀρχὴ τοῦ κόσμου καὶ τὸ τέλος, οἱ διψασμένοι, οἱ τρελοί οἱ Ἕλληνες, οἱ πρῶτοι ἄνθρωποι, ἄνθρωποι θεοί, γιατὶ κατέβασαν τοὺς θεοὺς στὴ γῆ καὶ τοὺς ἔκαμαν ὅμοιους μὲ τὸν ἑαυτό τους καὶ ὕστερα κουράστηκαν κι αὐτοὶ καὶ ἦρθαν ἄλλοι νὰ προσκυνήσουν τοὺς προστάτες θεούς, ποὺ τοὺς παραστέκονταν στὰ πολιτικά τους καμώματα, καὶ ὕστερα ἀπόστασαν καὶ οἱ μεγάλοι θεοὶ οἱ ἴδιοι καὶ χύμηξαν τὰ κύματα τοῦ χριστιανισμοῦ καὶ τοὺς σάρωσαν καὶ μπῆκαν στὴ θέση τους ἅγιοι μὲ εἰκόνες καὶ ξεφύτρωσαν χίλιες ἐκκλησίες καὶ παρεκκλήσια στὸ νησὶ καὶ γέμισε ἡ πολιτεία καὶ οἱ ἐρημιὲς ἀπὸ ἐκκλησιές, ξωκλήσια καὶ ρημοκλήσια καὶ ἀπὸ τὶς ἐκκλησιὲς αὐτὲς μοναχὰ ἐννιακόσιες ἐννενήντα ἐννιὰ βρίσκονται καὶ ἡ χιλιοστὴ ἀκόμα νὰ βρεθεῖ μὲ τοὺς ἀρίφνητους κρυμμένους θησαυρούς της, - στὸ νησί, ποὺ εἶδε κι αὐτὸ τοὺς Ρωμαίους νὰ γίνονται Βυζαντινοὶ καὶ τοὺς Φράγκους ἀπὸ τοὺς Βυζαντινοὺς νὰ τὸ ἀρπάζουν καὶ τοὺς διψοαίματους Τούρκους νὰ τὸ παίρνουν ἀπὸ τοὺς Φράγκους, τοὺς Τούρκους, ποὺ ἀκόμα καὶ τώρα τὸ ὁρίζουν, - στὸ νησί, ποὺ μ᾿ ἕναν ψευτοσηκωμὸ κατεπάνω στοὺς τυράννους βοήθησε κι αὐτὸ νὰ γίνει ἡ τωρινὴ Ἑλλάδα, γιατὶ ἂν δὲν εἶχε κουνηθεῖ κι αὐτὸ θὰ ἦταν ἕνας σηκωμὸς καὶ χαλασμὸς λιγότερος γιὰ νὰ συγκινήσει τὴ φιλελληνικὴ Εὐρώπη, - στὸ νησὶ αὐτό, ποὺ εἶδε σφαγὲς καὶ χαλασμοὺς καὶ πειρατὲς καὶ καταχτητὲς καὶ θεοὺς καὶ ἀνθρώπους νὰ περνοδιαβαίνουν καὶ εἶδε καὶ ἔζησε τὴν ἱστορία ὅλη ἑνὸς ἔθνους, - στὸ νησὶ αὐτό, ποὺ στὴν ἄπειρη ἡσυχία του σὰ νὰ ἀκούγεται τώρα ή αἰωνιότητα νὰ περνᾶ, - στὸ τιμημένο αὐτὸ νησὶ μποροῦσα νὰ εἶχα γεννηθεῖ κι ἐγώ, ἀφοῦ τὸ κατοικοῦν ἄνθρωποι τῆς φυλῆς μου.»
»
Λέξεις-κλειδιὰ γιὰ τὸ Google: Ίων Δραγούμης, Σαμοθράκη, Νουμάς, Περικλής Γιαννόπουλος, Στέφανος Μπεκατώρος, ελληνοκεντρισμός

5 σχόλια:

  1. Έχω το (ηλεκτρονικό) όνομα, ας με αξιώσει ο Θεός να αποκτήσω κάποτε και λίγο απο το πνεύμα του

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Ανώνυμος11/2/07, 8:46 μ.μ.

    "χῶμα της"

    Καλώς, επεθέσατε την περισπωμένη επί της παραληγούσης. Την οξεία επί της ληγούσης διατί την παρελείψατε; Δεν γνωρίζετε τον κανόνα;

    Διατί "πανάρχαιας" και όχι παναρχαίας"; Διατί "σπλάχνα" και όχι "σπλάγχνα";

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Ανώνυμος12/2/07, 2:03 π.μ.

    Και, το σπουδαιότερον: διατί "Ίωνα" (αιτιατική) και όχι "Ίωνος"; Ας είμεθα προσεκτικοί στα θέματα της γλώσσης.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Λοιπόν, σκέφθηκα τὶς εἰλικρινεῖς, καλοπροαίρετες καὶ φιλικὲς ἀσφαλῶς παρατηρήσεις σας, καὶ τὶς ἀπέρριψα. Καίτοι ἀπορριφθεῖσες, ἦταν ὅμως ἐνδιαφέρουσες καὶ δημιουργικές. Θὰ ἐξηγήσω τοὺς λόγους τῆς ἀπορρίψεως.

    Πρῶτον. Γιατί «Ἴωνα» καὶ ὄχι «Ἴωνος». Καθὼς μάλιστα τὸ ὄνομα εἶναι ἀρχαῖο, θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ ὑποστηρίξῃ εὐλόγως ὅτι σωστότερη εἶναι ἡ δευτέρα κλίσις. Ἀλλά, ἐπειδὴ ὁ Δραγούμης ἦτο μαχητικὸς δημοτικιστής, θὰ προτιμήσω νὰ μὴν κλίνω τὸ ὄνομά του ἀρχαιοτρόπως. (Παρομοίως, δὲν θὰ γράφαμε ποτὲ «Κωνσταντῖνος Παλαμᾶς».)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Δεύτερον. Ἔχετε μᾶλλον παρανοήσει κάτι. Τὸ ὅτι χρησιμοποιῶ πολυτονικὸ δὲν σημαίνει ὅτι γράφω ἢ θεωρῶ ὅτι πρέπει νὰ γράφω (πάντοτε) καθαρεύουσα, ἔτι δὲ μᾶλλον ἀρχαΐζουσα. Γιὰ τὴν ἀκρίβεια, τὸ πολυτονικὸ τὸ θεωρῶ ἀπαραίτητο καὶ αὐτονόητο καὶ γιὰ τὴν δημοτική (ἐκτὸς ἐὰν υἰοθετήσουμε τὴν φωνητικὴ γραφή τοῦ συντρόφου Γληνοῦ). Βεβαίως, ναί, σαφῶς καὶ θεωρῶ ὅτι ἡ κοινὴ ἑλληνικὴ πρέπει νὰ εἶναι λιγότερο ἐχθρικὴ πρὸς τοὺς λογίους τύπους ἀπὸ ὅσο μᾶς λένε μερικοὶ νεομαλλιαροὶ «ἐκσυγχρονιστὲς» ὅτι πρέπει νὰ εἶναι (μερικὲς δὲ φορὲς τὸ ὑπερτονίζω αὐτὸ σκοπίμως), ἀλλὰ αὐτὸ εἶναι ἄσχετο τοῦ πολυτονικοῦ. (Ἐπίσης δὲν ἔθιξα τὸ ζήτημα τῶν διαφορῶν τῶν κανόνων τονισμοῦ μεταξὺ ἀρχαίας καὶ νεωτέρας μορφῆς τῆς γλώσσης, καὶ δὴ μετὰ τὴν μεταρρύθμισι Τριανταφυλλίδη.) Δεδομένου αὐτοῦ, οἱ προτάσεις σας μποροῦν νὰ γίνουν δεκτές, μπορεῖ καὶ ὄχι· δὲν εἶναι θέμα σωστοῦ ἢ λάθους, ἀλλὰ καταλλήλου διὰ τὴν ἐκάστοτε περίστασιν γλωσσικοῦ ὕφους. Στὴν συγκεκριμένη περίπτωσι, μὲ ἐπροβλημάτισαν μέν, δὲν τὶς ἀπεδέχθην δέ.

    Λοιπόν.

    Γιατί «χῶμα της» καὶ ὄχι «χῶμά της». Δὲν ἔχω πεισθῇ ἀκόμη ὅτι στὸ σημεῖο αὐτὸ εἰδικῶς πρέπει νὰ ἀκολουθήσουμε τὸν κανόνα τονισμοῦ τῆς ἀρχαίας, καθὼς μάλιστα στὴν ἀρχαία (καὶ καθαρεύουσα) δὲν ὑπάρχει κἂν ἡ κτητικὴ ἀντωνυμία «μου, σου, του». Ἀλλὰ θεμιτὸν ὅποιο ἐπιχείρημα θὰ μποροῦσε νὰ μὲ πείσῃ γιὰ τὸ ἀντίθετο. Ἀφήνω τὸ θέμα ανοικτό ἐπὶ τοῦ παρόντος.

    Γιατί «πανάρχαιας» καὶ ὄχι «παναρχαίας». Ἂν καὶ κατὰ τὴν γραμματικὴ τοῦ Τριανταφυλλίδη ὁ τόνος τῶν ἐπιθέτων δὲν κατεβαίνει, θεωρῶ ὅτι ἔχουν δίκιο οἱ ὑποστηρίζοντες (π.χ. Καλλιόρης) ὅτι καὶ στὴν δημοτικὴ ἀκόμη ὁ κανὼν αὐτὸς δὲν πρέπει νὰ εἶναι ἀπόλυτος, καὶ μάλιστα ὅταν τὸ μέτρο τοῦ λόγου ἢ τὸ ὕφος μᾶς ὑποβάλλει τὸ ἀντίθετο. (Φυσικὰ στὴν ἁπλὴ ἔστω καθαρεύουσα, ἀλλὰ καὶ στὶς λόγιες ἐκφράσεις τῆς κοινῆς, ὁ τόνος κατεβαίνει πάντοτε.) Ἐδῶ, ἴσως τὸ «παναρχαίας» θὰ ἀκουγόταν καλύτερα (ἀνεξαρτήτως μάλιστα τῆς ἐπιλογῆς μεταξὺ καθαρευούσης καὶ δημοτικῆς), ἐὰν ἐξετάζαμε μόνη της τὴν φράσι «τῆς παναρχαίας γῆς μας»· καὶ δεδομένου ὅτι τὸ ἀρχαιότροπον ὕφος συχνὰ μὲ ἐλκύει, θὰ ἀποδεχόμουν τὴν προταθεῖσα διόρθωσιν ἀσμένως. Πλὴν ὅμως, ἡ λέξις «παιδὶ» ὑποβάλλει μᾶλλον δημοτική. Θὰ μπορούσαμε νὰ ποῦμε, βεβαίως, «τέκνο(ν) τῆς παναρχαίας γῆς μας». Ὅμως, εἰδικῶς στὸ σημεῖο ἐκεῖνο ἡ φράσις διαπνέεται ἀπὸ συναισθηματισμό, ἐπιθυμεῖ νὰ ἐκφράσῃ τὴν οἰκειότητα τοῦ μωροῦ μὲ τὸ στῆθος τῆς μάνας (τοῦ Ἕλληνος μὲ τὴν γῆ του)· ἐξ οὗ καὶ «παιδί» καὶ «πέτρα» (ὄχι λίθος ἢ βράχος), καὶ δι᾿ αὐτὸ προτιμῶ νὰ ἀφήσω τὴν φράσι ὣς ἔχει.

    Γιατὶ «σπλάχνα» καὶ ὄχι «σπλάγχνα». Διότι τὰ «σπλάχνα» εἶναι δόκιμος τύπος τῆς Ἑλληνικῆς καὶ ταιριάζει θαυμάσια στὴν περίστασι. (Καὶ χωρὶς τὸ «γ» ταιριάζει μᾶλλον περισσότερο μὲ τὴν εὐρεῖα, μεταφορικὴ καὶ ὄχι ζωολογικὴ σημασία.)

    Ἐλπίζω νὰ σᾶς ἔπεισα, τουλάχιστον γιὰ τὸ ὅτι ὅντως προσπαθῶ νὰ εἶμαι (καὶ πάλιν ἴσως ὄχι ἐπαρκῶς) προσεκτικὸς μὲ τὴν γλῶσσα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή

[comments moderated] Θὰ διαβάσω καὶ θὰ δημοσιεύσω τὸ σχόλιό σας τὸ συντομότερο δυνατόν. Σχόλια ἀγενῆ, ἄσχετα μὲ τὸ θέμα ἢ ἀνόητα, διαγράφονται.