Θά ᾿ρθεις σὰν ἀστραπή...

Πρὸ ὀλίγου ἄκουγα στὸ myspace τὸ κομμάτι «Constantinople 1453» τοῦ ἑλληνοαμερικανικοῦ κατὰ βάσιν συγκροτήματος «Phoenix Reign», τὸ ὁποῖο, μὲ ἔδρα τὴν Νέα Ὑόρκη διακρίνεται στὸν χῶρο τῆς μουσικῆς μέταλ. Τὸ κομμάτι γιὰ τὴν Πόλι περιλαμβάνεται στὸ πρῶτο τους ἄλμπουμ, «Destination Unknown», καὶ εἶναι ἐμπνευσμένο ἀπο τὴν Ἑλληνικὴ Ἱστορία καὶ τοὺς θρύλους τοῦ Γένους.

Ἡ ζωγραφικὴ τοῦ ἄλμπουμ, μὲ δεσπόζουσα τὴν εἰκόνα τοῦ Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, ἀνήκει στὸν ἀξιόλογο νέο Ἕλληνα «ζωγράφο τοῦ μαγικοῦ ρεαλισμοῦ» Γιάννη Νίκου. (Στὸν δικτυακό του τόπο μποροῦμε νὰ παραγγείλουμε καὶ ἀφίσσες τῶν ἔργων του.)

Αὐτὰ καὶ ἄλλα ὡραῖα, συμπεριλαμβανομένων συνεντεύξεων τοῦ συγκροτήματος καὶ τοῦ ζωγράφου, μποροῦμε νὰ διαβάσουμε στὸ νέο τεῦχος (τ. 11, Μάιος 2008) τοῦ περιοδικοῦ «Patria», στὸ ἀφιέρωμα «Σύγχρονες προβολὲς τῆς Ἁλώσεως: Video Games, Μουσική, Ζωγραφική». Ἕνα πρωτότυπο ἀφιέρωμα στὴν ἀποφράδα μέρα τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Μὲ συγκίνησι διαπιστώνει κανείς (ἡ πληθώρα τῶν ἱστολογικῶν ἀφιερωμάτων στὴν Πόλι εἶναι ἄλλη μιὰ ἔνδειξις) ὅτι οἱ ἱερὲς παραδόσεις καὶ οἱ θρύλοι τοῦ Γένους δὲν εἶναι μόνον σεβαστὰ κειμήλια, ἀλλὰ ζωντανὴ παράδοσις ἡ ὁποία πυρώνει τὴν καρδιὰ τῆς νέας γενεᾶς καὶ προετοιμάζει τὸν ἐπερχόμενο Νέο Ἑλληνικὸ Πολιτισμό.

ΕΣΣΕΤΑΙ ΗΜΑΡ

Καὶ ἕνα καταπληκτικὸ βίντεο ποὺ εἶδα αὐτὲς τὶς μέρες (χάρη στὸν Φιλελεύθερο ποὺ τὸ ἐπεσήμανε). Ἀπὸ συναυλία τοῦ σπουδαίου συνθέτου μας (καὶ ὡραίου ἀνθρώπου) Σταμάτη Σπανουδάκη στὸ Ἠρώδειο, γιὰ τὸν Μαρμαρωμένο Βασιληᾶ.

...ΘΑ ᾿ΡΘΕΙΣ ΣΑΝ ΑΣΤΡΑΠΗ...

...
Ἐπὶ τῇ εὐκαιρίᾳ, τολμῶ νὰ πῶ ὅτι τὸ «Patria», ξεπερνώντας τὶς ἀναπόφευκτες παιδικὲς ἀσθένειες, γίνεται ὅλο καὶ καλύτερο, μὲ πλούσια θεματολογία, σύγχρονη προβληματική, καλὴ ἐκτύπωσι, καὶ δικαίως φιλοδοξεῖ νὰ ἀποτελέσῃ κεντρικὸ σημεῖο ἀναφορᾶς στὸν περιοδικὸ τῦπο, ὅσον ἀφορᾷ στὴν σύγχρονη πολιτικὴ σκέψι τοῦ Ἑλληνικοῦ ἐθνικισμοῦ καὶ τῆς πατριωτικῆς, (πραγματικὰ) φιλελεύθερης δημοκρατικῆς Δεξιᾶς. Καὶ αὐτὸ εἶναι κάτι ποὺ ἔλειπε ἀπὸ τὸν ἑλληνοκεντρικὸ καὶ ἐθνικιστικὸ χῶρο (ὁ ὁποῖος εἰδικευόταν περισσότερο στὶς ἱστορικὲς ἐκδόσεις, παρὰ στὶς ἐκδόσεις σύγχρονης πολιτικῆς σκέψης) - φαινόμενο ποὺ κυρίως ὀφείλεται στὴν μεταπολιτευτικὴ ἰδεολογικὴ (καὶ ὄχι μόνον) χοῦντα τῆς νεοταξικῆς Ἀριστερᾶς (μὲ τὴν ἀνεκδιήγητη Ἀπριλιανὴ δικτατορία νὰ ἔχει δώσει τὸ πρόσχημα), ἀλλὰ καὶ στὴν ὀλιγωρία τῆς μεταπολεμικῆς κρατικῆς Δεξιᾶς), ἀλλὰ λείπει καὶ ἀπὸ τὴν πολιτικῶς ὑπανάπτυκτη ἀκόμη δημοκρατία μας, στὴν ὁποία θάλλει ὁ κομματισμὸς τοῦ κατεστημένου καὶ ἀπουσιάζει ἡ πολιτικὴ σκέψις καὶ ὁ διάλογος. Λοιπόν, ἡ νέα προσπάθεια τοῦ «Patria» συμβάλλει σὲ αὐτὸ καὶ ἀξίζει νὰ στηριχθῇ, παρὰ τὶς παιδικὲς ἀσθένειες καὶ τὶς διαφωνίες ποὺ μπορεῖ νὰ ἔχῃ κανεὶς (ἐμοῦ συμπεριλαμβανομένου) σὲ ἐπὶ μέρους ζητήματα. Ἄρθρα ὅπως αὐτὰ τοῦ Γιάννη Κολοβοῦ, τοῦ Χρήστου Χαρίτου, τοῦ Χρίστου Γούδη (Ἴδρυμα «Ἴων Δραγούμης») καὶ ἄλλων συνεργατῶν τοῦ περιοδικοῦ, ἀποδεικνύουν ὅτι μέσα στὸ ἑλλαδικὸ παρακμιακὸ πολιτικὸ τέλμα ὁ ἐθνικιστικὸς χῶρος παράγει νέα, εὔρωστη πολιτικὴ σκέψι.

Μεσημέρι ἀπὸ νύχτα...

   Ξεφυλλίζω τὶς σελίδες τῆς Ἱστορίας. Βλέπω τὸ Χρέος. Στέκομαι ἀπέναντι στὴν Θυσία. Πῶς εἶναι δυνατὸν ὁ μικρὸς ἄνθρωπος νὰ ἀνέβῃ στὸν στύλο νὰ κατεβάσῃ τὸ σύμβολο τοῦ κτήνους, ἀντικρύζοντας μὲ ἕνα εἰρωνικὸ μειδίαμα κι ἕνα τσιγάρο στὰ χείλη τὶς κάνες τῶν ὅπλων; Νὰ σταθῇ ἀκλόνητος ἐπάνω στὴν Πύλη τοῦ Ἁγίου Ρωμανοῦ, γνωρίζοντας ὅτι οἱ Μῆδοι θὰ διαβοῦνε; Τί εἶναι ὁ Ἥρωας; Τί εἶναι ἡ Θυσία;

   Στιγμὲς ποὺ ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται ἀντίκρυ στὸ τέλος· μόνος, κατάμονος στὸ σύμπαν· «μεσημέρι ἀπὸ νύχτα»· κι ἐκεῖ, ἐκεῖνος, «ὁ τελευταῖος Ἕλληνας». Δὲν υπάρχει πιὰ τίποτε, οὔτε χῶρος οὔτε χρόνος· ἀντίκρυ στὸ τέλος, στὸ τίποτε.

   Στὸ τίποτε; Ἢ στὸ πᾶν. Ἐκείνες τὶς μοναδικὲς ὦρες, ποὺ ἡ ζωὴ ὅλη συμπυκνώνεται σὲ μία στιγμή· ποὺ ἡ στιγμὴ αὐτὴ περιέχει τὸ πᾶν· κρίνει τὸ πᾶν. Ὁ μικρὸς ἄνθρωπος συνθλίβεται καὶ ὁ Ἥρως γεννιέται μὲ μιὰ Μεγάλη Ἔκρηξι ποὺ δημιουργεῖ τὴν Ἱστορία.

   Οἱ φυσικοὶ μιλοῦν γιὰ τὴν «μοναδικότητα» («singularity») τῆς μελανῆς καὶ τῆς λευκῆς ὀπῆς, ὅπου καταρρέουν οἱ φυσικοί νόμοι, ὁ τόπος καὶ χρόνος· τὴν Μεγάλη Ἔκρηξι καὶ τὴν Μεγάλη Σύνθλιψι («Big Bang» καὶ «Big Crunch»). Κοιτάζω τὴν Θυσία. Σκέπτομαι ὅτι βρίσκομαι ἀπέναντι σὲ μιὰ «μοναδικότητα» τῆς Ἱστορίας.

   Τὰ γράμματα τῶν σελίδων τοῦ βιβλίου ξεθωριάζουν· καὶ μέσα ἀπὸ τὴν θαμπάδα τους σχηματίζονται καὶ προβάλλουν οἱ γραμμὲς ἀπὸ τὶς πολεμίστρες τῶν ἀρχαίων τειχῶν τῆς θεοφρούρητης Βασιλεύουσας. Τὰ λάβαρα μὲ τὸν Δικέφαλο ἀνεμίζουν· κι ἐκεῖ ψηλὰ στὰ τείχη, Ἐκεῖνος. Ὁ ἥλιος ἀστράφτει ἐπάνω του, σχεδὸν μὲ τυφλώνει. Τὸ βλέμμα μου χαμηλώνει, κάτω, πέρα ἀπὸ τὰ τείχη· περνᾶ τὴν τάφρο, ἁπλώνεται στὴν πεδιάδα· κι ἐκεῖ χάνεται μὲ τρὸμο στὴν μαύρη ἄβυσσο· στὴν κόλασι, ὡς τὰ πέρατα τῶν ὁριζόντων, ὅπου κοχλάζει το χᾶος, τὰ ἀλαλάζοντα, ἀσεβῆ στίφη τῶν ἀπίστων.

   Συνέρχομαι ἀπὸ τὸν ἴλιγγο καὶ τὴν ναυτία καὶ ξανακοιτάζω τὰ γράμματα τῶν σελίδων. Ξεφυλλίζω ξανὰ τὴν Ἱστορία. Προσπαθῶ νὰ καταλάβω, νὰ νιώσω. Τί σημαίνουν οἱ Αἰῶνες ποὺ συναντήθηκαν ἐκεῖ; Τὶ σημαίνουν γιὰ τὸ Γένος μου; Ἀπὸ ποῦ ἐρχόμαστε καὶ ποῦ πᾶμε;

   Στοχάζομαι τὴν Ἱστορία τοῦ Γένους μου. Συνειδητοποιῶ ὅτι ἡ Ἱστορία ἔχει, ὅπως ἀκριβῶς καὶ ἡ ἀστροφυσική, «μοναδικότητες». Λευκὲς καὶ μελανὲς ὀπές. Ἢ ἀκόμη, Μεγάλη Ἔκρηξι καὶ Μεγάλη Σύνθλιψι. Ὅπου ὁ ἱστορικὸς χωροχρόνος καταρρέει.


   Σκεφθεῖτε, ἐκεῖ ἐπάνω στὴν Πύλη τοῦ Ἁγίου Ρωμανοῦ. Ἡ ὑπερχιλιετὴς αὐτοκρατορία, τὸ θεοφρούρητο βασίλειο, ὁ ἰλιγγιώδης πολιτισμός. Καὶ ὅλα φθάνουν στὸ τέλος. Ἐκείνη ἡ στιγμή, ἔχετε ὅμως σκεφθεῖ τί σημαίνει; Προσέξτε. Ἔχετε σκεφθεῖ ὅτι αὐτὸ τὸ τέλος, μόνο του, στὸ ζῦγι τῆς Ἱστορίας βαραίνει ὅσο τὰ χίλια χρόνια τὰ ὑπέρλαμπρα καὶ οἱ ἀπέραντες ἐκτάσεις καὶ ὁ πολιτισμός ὁ ἰλιγγιώδης; Ἔχετε σκεφθεῖ ὅτι ἐκείνη ἡ στιγμὴ μόνη της δικαιώνει ὁλόκληρο τὸ παρελθόν; Ὁλόκληρο τὸ παρελθόν, τὰ βασίλεια, οἱ στρατοὶ καὶ τὰ μνημεῖα ἀφ᾿ ἑνός, καὶ ὁ κατάμονος Παλαιολόγος στὰ τείχη ἀφ᾿ ἐτέρου. Σκεφθεῖτε. Ἡ Ἱστορία νὰ συμπυκνώνεται σὲ μία στιγμή, σὲ ἕνα σημεῖο. Ἀλήθεια, τί θὰ ἦταν τὸ περίλαμπρο Βυζάντιο χωρὶς τὸν Παλαιολόγο; Τὸ τέλος ὑπῆρξε ἀποτέλεσμα, ἔκφρασις τοῦ μεγαλείου τοῦ παρελθόντος, τοῦ Χρέους ποὺ αὐτὴ ἡ Ἱστορία ἐπέβαλε, ἀλλὰ καὶ τὸ τέλος αὐτὸ ἀπὸ τὴν μεριά του δικαίωσε, καθαγίασε, ἀνύψωσε στὴν σφαῖρα τοῦ Θρύλου και τῶν ἀθανάτων Ἰδεῶν τὸ παρελθόν ὁλόκληρο.

   Νιώθω ὄχι ἁπλῶς ὅτι ἡ στιγμὴ αὐτὴ εἶναι τὸ ἀποκορύφωμα, τὸ μέγιστο ἢ ἐλάχιστο ἀκρότατο τῆς πορείας τόσων αἰώνων· νιώθω ὅτι ἡ στιγμή αὐτὴ περιέχει ὁλόκληρη τὴν πορεία αὐτὴν τῶν αἰώνων ἐντός της. Οἱ Αἰῶνες συμπυκνώνονται· ἡ στιγμὴ ταυτίζεται μὲ τὴν Αἰωνιότητα καὶ ὁ Κωνσταντῖνος Δραγάσης Παλαιολόγος, ὁ Βασιλέας, ὁ Στρατιώτης, ταυτίζεται μὲ τὴν αἰώνια Ψυχὴ τοῦ Γένους, ἐκεῖ, ἐπάνω στὴν Πύλη τοῦ Ἁγίου Ρωμανοῦ, ὁ Μαρμαρωμένος Βασιληᾶς μας.

   Ναί, ἔχω τὴν αἴσθησι ὅτι ὁ Παλαιολόγος εἶναι ἱστορικὴ μοναδικότητα, ἡ Μεγάλη Σύνθλιψις, τρόπόν τινα, τοῦ σύμπαντος Ἑλλάς. Ἡ Θυσία στὴν καθαρότερη ἔκφρασί της, ὅπως καὶ μὲ τὸν Λεωνίδα τῆς Σπάρτης· μόνον ποὺ τώρα τὸ τέλος εἶναι ἀπόλυτο καὶ ὁλοκληρωτικό. Τὸ Γένος ὁλόκληρο τελειώνει.

   Ἴσως ἡ σημαντικότερη στιγμή τῆς Ἱστορίας τοῦ Γένους μας. Ἀπέναντι, θὰ βάλω ἄλλη μία στιγμὴ μόνον. Τὸν Ἀλέξανδρο τὸν Μέγα.

   Δὲν ἔχετε τὴν αἴσθησι ὅτι ὁ Ἀλέξανδρος εἶναι ὁ ἀντίστροφος Παλαιολόγος; Ὁ Ἁλέξανδρος εἶναι ἡ Μεγάλη Ἔκρηξις τοῦ Ἑλληνισμοῦ. (Ἴδιο ἱστορικὸ βάρος, ἀλλὰ ἀντιθέτου φορᾶς.)

   Ναί, εἶναι σαφές. Ὁ Ἀλέξανδρος καὶ ὁ Παλαιολόγος. Ἡ Μεγάλη Ἔκρηξις καὶ ἡ Μεγάλη Σύνθλιψις τοῦ σύμπαντος Ἑλλάς.


   Ἀλλά, προσοχή.

   Οἱ μοναδικότητες εἶναι διπλῆς κατευθύνσεως, ἀναλόγως τοῦ ἀπὸ ποιὰ πλευρὰ κοιτοῦμε. Ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρὰ τῆς συνθλίψεως εἶναι ἡ ἔκρηξις, καὶ ἀντιστρόφως.

Σκεφθεῖτε. Ὄχι μόνον ὁλόκληρο τὸ παρελθόν, τὰ χίλια χρόνια τῆς Ρωμανίας συμπυκνώνονται καὶ δικαιώνονται σὲ αὐτὴν τὴν μοναδικὴ στιγμή στὴν Πύλη τοῦ Ἀγίου Ρωμανοῦ, ἀλλὰ καὶ τὸ μέλλον. Ἐκεῖ, τότε, ὁ Κωνσταντῖνος Δραγάσης Παλαιολόγος σηκώνει τὸ βάρος ὁλοκλήρου τοῦ Μεσαιωνικοῦ Ἑλληνισμοῦ, οἱ αἱῶνες συνθλίβονται μαζὶ μὲ τὸν ἥρωα, καὶ ἡ μεγάλη θυσία γεννᾷ τοὺς αἰῶνες τοῦ μέλλοντος. Ὁ Κωνσταντῖνος Δραγάσης πεθαίνει καὶ ὁ Μαρμαρωμένος Βασιληᾶς γεννιέται.

 
Ἡ Λιζέτα Καλημέρη τραγουδᾷ γιὰ τὸν μαρμαρωμένο βασιληά (μουσική: Ἀπ. Καλδάρας· στίχοι: Πυθαγόρας· «Κυριακάτικο τραπέζι», 14-1-2007)

   Ὁ Κωνσταντῖνος Παλαιολόγος δὲν εἶναι ἁπλῶς ἕνας ἀντίστροφος Ἀλέξανδρος. Ὁ Κωνσταντῖνος Παλαιολόγος εἶναι ὁ Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας! Εἶναι ὁ Κολοκοτρώνης! Ἡ Μεγάλη Σύνθλιψις εἶναι ἡ Μεγάλη Ἔκρηξις! Ὁ Παλαιολόγος ἔπεται, ἀλλὰ καὶ προηγεῖται ἱστορικῶς τοῦ Ἀλεξάνδρου!

   Τώρα μποροῦμε νὰ καταλάβουμε τὸ νόημα τῆς Ἑλληνικῆς Ἰστορίας· τὸν Ἀλέξανδρο, τὸν Παλαιολόγο. Οἱ δύο αὐτὲς μοναδικότητες, ἀντίρροπες ἀλλὰ ἰσόβαρες, ἡ μία ἐπομένη καὶ προηγουμένη τῆς ἄλλης, αἴτιο καὶ ἀποτέλεσμα συγχρόνως ἡ μία τῆς ἄλλης, ξανὰ καὶ ξανὰ ἔως τὴν αἰωνιότητα, φανερώνουν τὴν Ἑλλάδα, πίπτουσα καὶ ἀναγεννώμενη, ὡς αἰώνιο, παλλόμενο καὶ ζωντανὸ Σύμπαν.


   Κωνσταντῖνε συστρατιώτη καὶ παντοτινὲ Βασιλέα μας, τελευταῖε Ἕλληνα τοῦ Μεσαιωνικοῦ καὶ πρῶτε πατέρα τοῦ Νεωτέρου Ἑλληνισμοῦ, τιμοῦμε τὴν Μνήμη σου. Καὶ σὲ περιμένουμε.

 
Ἀνδρείας Ἦθος - Ξημέρωμα στὰ τείχη 29 Μαΐου 1453

   Λέγει ὁ Κολοκοτρώνης στὸν Στρατηγὸ Hamilton: «Ἐμεῖς, καπετὰν Ἄμιλτον, δὲν ἐκάμαμε ποτὲ συμβιβασμὸ μὲ τοὺς Τούρκους. Ἄλλους ἔκοψαν, ἄλλους σκλάβωσαν μὲ τὸ σπαθί, καὶ ἄλλοι, καθὼς ἐμεῖς, ζήσαμε ἐλεύθεροι ἀπὸ γενεὰ σὲ γενεά. Ὁ βασιλιάς μας ἐσκοτώθη, δὲν ἔκαμε καμμιὰ συνθήκη μὲ τοὺς Τούρκους. Ἡ φρουρά του εἶχε παντοτεινὸ πόλεμο μὲ τοὺς Τούρκους καὶ δύο φρούρια ἦσαν ἀνυπόταχτα. Ἡ φρουρά του εἶναι οἱ κλέφτες καὶ τὰ φρούρια ἡ Μάνη, τὸ Σούλι καὶ τὰ βουνά.»

   Στὸ ζωντανό καὶ παλλόμενο, αἰώνιο Σύμπαν Ἑλλάς, ὁ Παλαιολόγος εἶναι ὁ Ἀλέξανδρος, εἶναι ὁ Κολοκοτρώνης.

+++
ΣΩΠΑΣΕ ΚΥΡΑ ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΚΑΙ ΜΗΝ ΠΟΛΥΔΑΚΡΥΖΕΙΣ
ΠΑΛΙ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ, ΜΕ ΚΑΙΡΟΥΣ, ΠΑΛΙ ΔΙΚΑ ΣΟΥ ΘΑ 'ΝΑΙ
+++

Διαβάστε γιὰ τὴν Ἅλωσι τῆς Πόλεως καὶ τὸν Κωνσταντῖνο Παλαιολόγο:
+ Τὸ ἀφιέρωμα τοῦ δικτυακοῦ τόπου agiasofia.com
+ Τὸ ἀφιέρωμα τῆς Λαμπρινῆς Θωμᾶ καὶ τοῦ Κώστα Γιαννακίδη
+ Θρῆνοι τῆς Ἀλώσεως (29 Μαΐου 1453) (Ἀπὸ τὶς ἱστοσελίδες τοῦ Νεκτάριου Μαμαλούγκου.)
+ Ὁ λόγος τοῦ Κωνσταντίνου Παλαιολόγου πρὸς τοὺς συμπολεμιστές του, τὴν παραμονὴ τῆς ἁλώσεως (Γεωργίου Σφραντζῆ, Χρονικόν) [scribd].
+ Tὸ βιβλίο τοῦ Φώτη Κόντογλου, «Τὸ Πάρσιμο τῆς Πόλης» (ἐκδ. Ακρίτας, 2003) [scribd].

Ἀκοῦστε:
Ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ «Ἀνακάλημα τῆς Κωνσταντινούπολης» (mp3 2,22 MiB) [κείμενο]. Τραγουδᾷ ἡ Μοσχούλα Σμαραγδῆ. (Ἀπὸ τὸ CD «Ἑλλήνων Λύρα - 20 αἰῶνες ἐπώνυμης μουσικῆς δημιουργίας» τῆς «Ἑλληνικῆς Ἀγωγῆς».)

Τιμῆστε:
Ἡ Οἰκουμενικὴ Ὁμοσπονδία Κωνσταντινουπολιτῶν διοργανώνει:
Κυριακή, 1 Ἰουνίου 2008:
Μνημόσυνο τοῦ Αὐτοκράτορα Κωνσταντίνου Παλαιολόγου καὶ τῶν συμπολεμιστῶν του, ὑπερασπιστῶν τῆς Βασιλίδος τῶν Πόλεων. Ὥρα 9:30 π.μ., Ἱερὸς Πανεπιστημιακὸς Ναὸς Ὑπεραγίας Θεοτόκου Καπνικαρέας.
Κατάθεση στεφάνου στὸν ἀνδριάντα τοῦ Κωνσταντίνου Παλαιολόγου. Ὥρα 10:30, Πλατεία Μητροπόλεως.
Κατάθεση στεφάνου στὸ Μνημεῖο τοῦ Ἀγνώστου Στρατιώτου, ὥρα 11:15.
3-5 Ἰουνίου 2008, Ζάππειο Μέγαρο, Ὥρες 10:00-21:00:
Ἔκθεση «Τὸ θαῦμα τοῦ οἰκουμενικοῦ Ἑλληνισμοῦ: Ὁ Ναὸς τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως», μὲ βάση τὴν ἐρευνητικὴ ἐργασία τῆς Σχολῆς Ἀρχιτεκτόνων τοῦ Πανεπιστημίου τῆς Ζυρίχης. Τὰ ἐγκαίνια τῆς ἐκθέσεως θὰ γίνουν τὴν Τρίτη 3 Ἰουνίου, ὥρα 18:00, μὲ ὁμιλία τοῦ καθηγητοῦ V. Hoffman.
3 Ιουνίου 2008, Ζάππειο Μέγαρο:
Διαλέξεις γιὰ τὴν ἐπέτειο τῆς Ἁλώσεως:
Καθ Ἰ. Κονιδάρης, «Τὰ προνόμια τοῦ Πορθητῆ πρὸς τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο», ὥρα 19:00.
Αν. καθ. Χ. Παπασωτηρίου, «Ἡ ἐπίδραση τοῦ Βυζαντίου στοὺς ἐπόμενους αἰῶνες», ὥρα 19:30.

ἔξω τῆς Ἄρκτου καὶ τῆς οἰκουμένης ὀλίγου δεῖν πάσης μεθειστήκει

Ἡ σημαντικότερη στιγμὴ τῆς Ἱστορίας

«Ἡ ἀρχαία Ἑλλάδα ποὺ ἀρχίζει μὲ τὰ ὁμηρικὰ ἔπη καὶ ὁλοκληρώνεται μὲ τοὺς θρύλους γιὰ τὸν Ἀλέξανδρο, κατέλιπε τὰ ἰδανικὰ πρότυπα τοῦ Ἀχιλλέως καὶ τοῦ Ἀλεξάνδρου. Μὲ ποιητικότητα ἀλλὰ καὶ ἱστορικὸ αἰσθητήριο, ὁ Σπυρίδων Ζαμπέλιος θα χαρακτηρίσει ὡς σημαντικότερη στιγμὴ τῆς ἀρχαίας μας Ἱστορίας τὴν προσκύνηση τοῦ τάφου τοῦ Ἀχιλλέως ἀπὸ τὸν Μακεδόνα στρατηλάτη. Ὁ ἕνας συνδέει τὰ ἡρωικὰ μὲ τὰ ἱστορικὰ- ἀρχαϊκὰ χρόνια, «ποιητικὸ ἀπαύγασμα καὶ προσωποποίησις τῆς πολεμικῆς πατρίδος». Ὁ δεύτερος συνδέει τὸν ἀρχαῖο μὲ τὸν μεσαιωνικὸ καὶ χριστιανικὸ ἑλληνισμό, «ὑπῆρξε σταθερῶς τῆς χριστιανικῆς Ἑλλάδος ἡ κοσμικὴ καὶ πολεμική, ἐθνικὴ πλευρά». »

...μᾶς θυμίζει ὁ Κώστας Χατζηαντωνίου [1].

Ὁ δὲ Ρένος Ἀποστολίδης, ἀρχίζει ὡς ἐξῆς τὴν περίφημη εἰσαγωγή του στὴν κριτικὴ ἔκδοσι τῆς Ἱστορίας τοῦ Ντρόυζεν [2]:

Ὁ δ᾿ Ἀλέξανδρος ἔξω τῆς Ἄρκτου καὶ τῆς οἰκουμένης ὀλίγου δεῖν πάσης μεθειστήκει, τὸ δ᾿ ἐσόμενον ἄδηλον ἦν (Αἰσχίνης, «Κατὰ Κτησιφῶντος»)
(Πέρ᾿ ἀπ᾿ τ᾿ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς τὰ πέρατα ὁ Ἀλέξανδρος, κι ἄδηλο τὸ μέλλον!)

«Ἂν ὁ Δὸν Κιχώτης εἶναι ὁ φανταστικὸς κορυφαῖος ἱππότης τοῦ ἡρωικοῦ στοιχείου στὸν κόσμο, ποὺ μὲ τ᾿ ὅτι ἀκριβῶς εἶναι πλασματικὸς ὑποβάλλει τὸ ἀνέφικτο τοῦ ἡρωικοῦ ἰδανικοῦ· ὁ Ἀλέξανδρος, ὄντας παραταῦτα πραγματικός, βεβαιώνει τὸ ἐφικτὸ μολοντοῦτο τοῦ ἡρωικοῦ, καὶ μάλιστα σὲ διάσταση κοσμοϊστορικὴ ἀναμφισβήτητα, ποὺ προσδιορίζει ἐσαεὶ κατόπιν ὅλη τὴν πορεία του εἴδους.
Δυὸ τρομερὲς ἐποποιίες, λοιπόν! Ποὺ καλπάζουν στὸ πέρ᾿ ἀπ᾿ τὰ ὅρια - ὅλα τὰ ὅρια, κάθε λογῆς! (ὅπως τί παράξενα κ᾿ ὑποβλητικὰ τὸ ψιθυρίζουν ἀκόμα στ᾿ ἀφτιά μας κάποια λόγια τοῦ Αἰσχίνη, ποὺ φέρνουν ρῖγος τοῦ μεγάλου του καιροῦ, γραμμὴ ὥς ἐμᾶς αὐτούσιο, ἀπ᾿ τὸν Κατὰ Κτησιφῶντος του: ...Ὁ δ᾿ Ἀλέξανδρος ἔξω τῆς Ἄρκτου καὶ τῆς οἰκουμένης ὀλίγου δεῖν πάσης μεθειστήκει,[] τὸ δ᾿ ἐσόμενον ἄδηλον ἦν...: «Πέρ᾿ ἀπ᾿ τ᾿ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς τὰ πέρατα ὁ Ἀλέξανδρος, κι ἄδηλο τὸ μέλλον!») -, μὲ τὰ δυὸ πιὸ κοσμοξασκουστὰ ἱπποτικά τους ἄλογα τοῦ καθαροῦ ἔπους: τὸ Βουκεφάλα καὶ τὸ Ροσινάντε!
Ὄπου χάρη στὸν καλπασμὸ τῆς ψυχῆς αὐτὸν - γιατὶ τῆς ψυχῆς εἶναι! (τί ἄλλο; ) - τὸ πιὸ φανταστικὸ καὶ τὸ πιὸ πραγματικὸ ταυτίζονται, καὶ γίνονται παραμύθι ἕνα, τοῦ κόσμου ὅλου!»

[Κατεβάστε ὁλόκληρη τὴν εἰσαγωγὴ τοῦ Ρένου Ἀποστολίδη (pdf, 1,05 MiB, σελίδες 21).
Ἐπίσης: Θεόδωρος Σαράντης, «Ὁ Μέγας Ἀλέξανδρος, ἀπὸ τὴν Ἱστορία ἔως τὸν θρύλο», 1970 (ἐπίλογος) (txt).]

Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας. Φανταστικὴ σύνθεσις τῆς Kirsi Salonen, 2005.

Μιάμιση χιλιετία μετὰ τὸν θάνατο τοῦ θεϊκοῦ στρατηλάτου, ὁ Ρήγας ὁ Βελεστινλῆς, προσβλέποντας στὴν Ἀνάστασι τοῦ Γένους, θὰ ἐκδώσει στὴν Βιέννη τὴν εἰκόνα τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου. Ἤδη, ὅμως, στοὺς αἰῶνες τῆς σκλαβιᾶς, ἡ «Φυλλάδα τοῦ Μεγαλέξανδρου» μαζὶ μὲ τοὺς θρύλους τοῦ Μαρμαρωμένιου Βασιληᾶ τρέφουν τὴν πίστι τοῦ Γένους. Ὅπως σημειώνει ὁ Δημήτριος Καραμπερόπουλος («Ὁ Μέγας Ἀλέξανδρος τοῦ Ρήγα Βελεστινλῆ, Βιέννη 1797»), μεταξὺ ἄλλων: «Ὁ Μέγας Αλέξανδρος ἐπέζησε στὴ συνείδηση τῶν Ἑλλήνων μέσω τοῦ μεσαιωνικοῦ μυθιστορήματος καὶ τῆς Φυλλάδας τοῦ Μεγαλέξανδρου, ὅπως διεξοδικὰ καὶ ἐμπεριστατωμένα γράφει ὁ Γιῶργος Βελουδῆς, καὶ μέχρι τὴν ἔκδοση τοῦ Ρήγα τοῦ 1797 οἱ λαϊκὲς αὐτὲς ἐκδόσεις γιὰ τὸν Μέγα Ἀλέξανδρο, ἡ «Ριμάδα» καὶ ἡ «Φυλλάδα», ἦταν δώδεκα καὶ ἕξι ἀντίστοιχα. Ἔτσι:

«Ὁ Γεώργιος Τερτσέτης διηγεῖται ὅτι ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν μπουρλοτιέρη Κωνσταντῖνο Κανάρη εἶχε ἀκούσει πὼς «ναύτης, νεώτατος ἀκόμη τὴν ἡλικίαν, ὅταν ἄραζεν εἰς λιμένα ἀδιάλεγεν ἔρημο παραθαλάσσιο καὶ καθήμενος εἰς ἄγριο λιθάρι ἐδιάβαζεν ἔργα καὶ βίον τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου, καὶ εἰς τὴν ἀνάγνωσιν ἔτρεχαν δάκρυα, βρύση οἱ ὀφθαλμοί του. Ἡ διήγησις ηὖρεν ἀντίλαλον εἰς τὴν καλοπλασμένην καρδίαν τοῦ νέου Ψαριανοῦ».»

«Ὦ! Ἀλέξανδρε». Δημιουργία τοῦ μουσικοῦ συγκροτήματος «Ἀμφίστομος Φάλαγξ».

Δυναμικό, ὡραῖο ἑλληνοκεντρικό κομμάτι. (Μὲ μιὰ δόσι νεομυθολογίας τῶν «Ε». Στὸ πλαίσιο ποὺ πρέπει ἡ τελευταία, ὡς συμβολικὴ νεομυθολογία δηλαδή, καλὴ εἶναι· ἐὰν, τώρα, σύγχρονοι... εὐημερισταὶ τὴν ἐκλαμβάνουν κυριολεκτικῶς, συγγνώμη, ἀλλὰ ὁ καθένας ὅπως νομίζει.)
Στὸν δικτυακό τους τόπο στὸ myspace μπορεῖτε νὰ ἀκούσετε καὶ νὰ κατεβάσετε τὸ «Ὦ! Ἀλέξανδρε» σὲ καλύτερη ποιότητα ἤχου ἀπὸ τὸ βίντεο τοῦ youtube. Ἐπίσης μιὰ ὅλως πρωτότυπη διασκευὴ τοῦ ἐθνικοῦ μας ὕμνου!

Ἀλλὰ ἂς κάνουμε καὶ μιὰ σύντομη νομισματικὴ περιήγησι.

Ἀργυρὸν τετράδραχμον τοῦ βασιλέως Λυσιμάχου (323-281 π.Χ.) τῆς Θράκης. Ἀμέσως μετὰ τὸν θάνατό του ὁ Ἀλέξανδρος εἰκονίζεται στὰ νομίσματα ὡς θεός (ἔως τότε μόνον θεοὶ καὶ ἐμβλήματα τῆς πόλεως εἰκονίζοντο στὰ ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ νομίσματα), φορῶντας διάδημα μὲ τὰ κέρατα τοῦ Ἄμμωνος (Ἀλέξανδρος δίκερως, «Δουλ' Καρνέιν» στὸ Κοράνιον, καὶ «τράγος τῶν αἰγῶν» στὸν Προφήτη Δανιήλ). Στὴν ὀπισθία ὄψι (ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΛΥΣΙΜΑΧΟΥ), ἡ θεὰ Ἀθηνᾶ καθήμενη, μὲ τὴν ἀσπίδα ἀκουμπισμένη στὸ πλάι της, κρατᾷ στὸ δεξί της χέρι τὴν Νίκη. Ἡ παράστασις αὐτὴ τῆς Ἀθηνᾶς εἰκονίζεται ὡς «Britannia» στὰ νομίσματα τοῦ Ἡνωμένου Βασιλείου (καὶ τοῦ Ἰονικοῦ Κράτους (1815-1864) τῆς ὑπὸ βρετανικὴ ἐπικυριαρχία αὐτονόμου Ἑπτανήσου).

Ἀργυρὸν τετράδραχμον τοῦ βασιλέως Μενάνδρου Α' (165/155-130 π.Χ.) τῆς Ἑλληνοϊνδικῆς Βακτρίας. Ἐμπρόσθια ὄψις, ὁ βασιλεὺς Μένανδρος (ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΣΩΤΗΡΟΣ ΜΕΝΑΝΔΡΟΥ). Ὀπισθία ὄψις (ἰνδικὴ ἐπιγραφή): Ἀθηνᾶ ἀλκίδημος. Ὁ μέγας αυτὸς Ἕλλην βασιλεύς ἔγινε ἅγιος τοῦ Βουδισμοῦ μὲ τὸ ὄνομα Μιλίντα, συνέβαλε στὴν ἐξάπωσι τοῦ Βουδισμοῦ τὸν ὁποῖον Βουδισμὸ καὶ ἐπηρέασε μὲ Ἑλληνικὰ στοιχεῖα, τὸ δὲ βιβλίο «Ἐρωτήσεις τοῦ βασιλέως Μιλίντα» εἶναι ἱερὸ βιβλίο τοῦ Βουδισμοῦ!

Ἀργυρὸν τετράδραχμον τοῦ βασιλέως Εὐκρατίδου (171-145 π.Χ.) τῆς Ἑλληνοϊνδικῆς Βακτρίας. Ἐμπρόσθια ὄψις, ὁ βασιλεὺς Εὐκρατίδας. Ὀπισθία ὄψις, ἱππεῖς, μὲ τὴν ἐπιγραφή: ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΜΕΓΑΛΟΥ ΕΥΚΡΑΤΙΔΟΥ. Ἡ ὀπισθία ὄψις τοῦ νομίσματος, μαζὶ μὲ τὴν Ἑλληνικὴ ἐπιγραφή, εἶναι σήμερα τὸ ἔμβλημα τῆς κρατικῆς Τραπέζης τοῦ Ἀφγανιστὰν καὶ εἰκονίζεται στὰ χαρτονομίσματα τοῦ κράτους!

Ἀργυρὸν τετράδραχμον τοῦ βασιλέως Ἀντιόχου Δ' τοῦ Ἐπιφανοῦς (175-165/4 π.Χ.) τῶν Σελευκιδῶν. Ἐπὶ τῶν ἡμερῶν του ἔγινε ἡ ἐξέγερσις τῶν φονταμενταλιστῶν Ἰουδαίων Μακκαβαίων κατὰ τῶν ἑλληνιζόντων Ἰουδαίων συμπατριωτῶν τους ἀρχικῶς καὶ τῆς Ἑλληνικῆς διοικήσεως κατόπιν. Ἐμπρόσθια ὄψις, ὁ βασιλεὺς Ἀντίοχος. Ὀπισθία ὄψις (ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΑΝΤΙΟΧΟΥ ΘΕΟΥ ΕΠΙΦΑΝΟΥΣ): Ζεὺς ἔνθρονος, μὲ Νίκη καὶ σκῆπτρον. Τὸ ἐνδιαφέρον εἶναι ὅτι ὁ ἐξελληνισμὸς τῶν Ἰουδαίων εἶχε προχωρήσει τόσο (καὶ ἴσως λόγῳ λανθασμένης στρατηγικῆς τοῦ Ἀντιόχου δὲν ἐπετεύχθη ὁλοκληρωτικῶς), ὥστε, ἀκόμη καὶ μετὰ τὴν ἐπιτυχὴ γιὰ τοὺς Ἰουδαίους ἐπανάστασι τῶν Μακκαβαίων κατὰ τῶν Ἑλλήνων καὶ τῶν ἑλληνιζόντων, οἱ ἡγέται τῶν Ἰουδαίων εἶχαν Ἑλληνικὰ ὀνόματα, ὅπως ἄλλωστε μᾶς θυμίζει, ὁ Κ.Π. Καβάφης, μὲ τὴν χαρακτηριστικὴ λεπτὴ εἰρωνία του («Ἀλέξανδρος Ἰανναῖος καὶ Ἀλεξάνδρα»): «Ἰουδαῖοι καλοί, Ἰουδαῖοι ἁγνοί, Ἰουδαῖοι πιστοί - πρὸ πάντων. Ἀλλά, [...] καὶ τῆς ἑλληνικῆς λαλιᾶς εἰδήμονες [...]. Τωόντι ἐτελεσφόρησε λαμπρῶς [...] τὸ ἔργον ποὺ ἄρχισαν ὁ μέγας Ἰούδας Μακκαβαῖος κ᾿ οἱ τέσσαρες περιώνυμοι ἀδελφοί του.» (Ὁ Ἀλέξανδρος Ἰανναῖος ἦταν βασιληᾶς στὴν περίοδο τῆς ἑβραϊκῆς ἀνεξαρτησίας ποὺ ἀρχίζει ἀπὸ τὸ 143 π.Χ. καὶ διαρκεῖ ὡς τὴν κατάλυσί της ἀπὸ τοὺς Ρωμαίους. Ὁ Ἰανναῖος ἦταν, τρόπόν τινα, ἑλληνίζων, καὶ τὰ νομίσματά του εἶχαν καὶ ἑλληνικὲς ἐπιγραφές.)

Ἀλλά, ἂς δοῦμε καὶ τὰ νομίσματα τοῦ περσικοῦ κατὰ βάσιν βασιλείου τῶν Πάρθων. Οἱ Πάρθοι ἐπαναστάτησαν κατὰ τῶν Σελευκιδῶν τὸ 247 π.Χ., ὑπὸ τὸν Ἀρσάκη Α', καὶ ἐκέρδισαν τὴν ἀνεξαρτησία τους. Ἐν μέσῳ συνεχῶν ἀγώνων, μὲ τοὺς Σελευκίδες ἀρχικῶς, τοὺς Ρωμαίους κατόπιν, βαρβάρους γειτονικοὺς λαοὺς καὶ ἐμφυλίους πολέμους, κατόρθωσαν νὰ δημιουργήσουν ἰσχυρὴ αὐτοκρατορία, ἡ ὁποία ἄντεξε μέχρι τὸ 224 μ.Χ., ὁπότε τὴν διαδέχθηκε ἡ Περσικὴ αὐτοκρατορία τῶν Σασσανιδῶν. Ἀφ᾿ ὅτου λοιπὸν οἱ Πάρθοι ἐδημιούργησαν ἀνεξάρτητο κράτος, ὁ ἡγέτης τους ἀνεκηρύχθη Βασιλεύς, καί, τοῦ βασιλείου τους ἰσχυροποιημένου, προσέθετε μεγαλοπρεπείας σημαντικὰ ἐπίθετα στὸν τίτλο του. Διαβάζουμε στὰ νομίσματα τῶν Πάρθων, π.χ.: ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΒΑΣΙΛΕΩΝ ΑΡΣΑΚΟΥ ΕΥΕΡΓΕΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΕΠΙΦΑΝΟΥΣ ΦΙΛΕΛΛΗΝΟΣ. Ἐξ ἀρχῆς ὁ τίτλος Ἑλληνιστί, μὲ Ἑλληνικὰ ἐπίθετα (σὲ χρήσι ἀπὸ τὰ Ἑλληνιστικὰ βασίλεια) καί, ἀπὸ τὸ 150 π.Χ. περίπου καὶ ἐν συνεχείᾳ, «Φιλέλλην», ὡς ὑψίστου κύρους καὶ μεγαλοπρεπείας σημαντικὴ προσαγόρευσις (τὸ «Φιλέλλην», γιὰ τὸν «ἀπελευθερωθέντα» ἀπὸ τοὺς Ἕλληνες Πάρθο!)

...

Καί... ἐνῷ οἱ Ἑβραῖοι «ἑλληνίζουν», οἱ Πάρθοι ὀνομάζονται φιλέλληνες καὶ οἱ Ἀφγανοὶ τιμοῦν τὸν Ἀλέξανδρο τὸν Μέγα, στὴν σημερινὴ Ἀθήνα κάποιοι (...) ἐξαφάνισαν (!) τὸ ἄγαλμα τοῦ ἰδρυτοῦ τῆς πόλεως Θησέως, ἐξαφάνισαν (!) τὶς ἕξι προτομὲς τῶν ἀρχαίων φιλοσόφων, ἔργα τοῦ Γ. Καλακαλλᾶ, ἀπὸ τὴν πλατεία τοῦ Δημαρχείου (μοναδικὸ ντεκὸρ αὐτῆς τῆς πλατείας εἶναι οἱ... τριτοκοσμικοὶ λαθρομετανάστες), ἐνῷ ἀπὸ τὸ 1992 (!) σαπίζει στὶς ἀποθῆκες τοῦ Δήμου ὁ δωρηθεὶς ἀπὸ τὸν ἀείμνηστο Γιάννη Παππᾶ ἔφιππος ἀνδριάντας τοῦ Μεγίστου τῶν Ἑλλήνων, Ἀλεξάνδρου! ΝΤΡΟΠΗ! Τελικῶς ὁ κ. Νικήτας Κακλαμάνης ἐδέησε, μετὰ ἀπὸ πολύχρονο ἀγῶνα πολιτῶν, νὰ ξεπεράσῃ τὴν τουλάχιστον περίεργη κωλυσιεργία τῶν προκατόχων του δημάρχων καὶ τῶν ἀρμοδίων κρατικῶν ὑπηρεσιῶν καὶ νὰ ἀποφασίσῃ τὴν τοποθέτησι τοῦ ἀνδριάντα στὴν Ριζάρη, ἔναντι τοῦ Πολεμικοῦ Μουσείου. Ἀναμένομεν. (Βλ. καὶ ἄρθρα ΕΔΜ.)

Σημειώσεις:
[1] Κώστας Χατζηαντωνίου, «Ἐθνικισμός καὶ Ἑλληνικότητα», ἐκδ. «Πορθμός», 2003. Ἐξαιρετικόν. Μὲ λίγα πράγματα, δευτερευούσης σημασίας στὸ βιβλίο αὐτό, διαφωνῶ, ὅπως π.χ. μὲ τὶς κρίσεις τοῦ συγγραφέως γιὰ τὴν πολιτικὴ τοῦ Ἰωάννη Μεταξᾶ καὶ τοῦ βασιλέως Κωνσταντίνου Α'.

[2] Εἰσαγωγὴ ἀπὸ τὸν Ρένο Ἡρακλῆ Ἀποστολίδη στό: Johann Gustav Droysen - Ρ.-Η.-Σ. Ἀποστολίδης, «Ἱστορία τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου», τόμοι 4, ἐκδ. Τράπεζα Πίστεως 1993 (ἀνατ. ἐκδ. 1988).

Δὲν παίζονται αὐτοὶ οἱ τύποι...

   Ἀντιγράφω.

Ἰφιγένεια
(Τατιάνα Παπαμόσχου,
«Ἰφιγένεια», 1977)

   Δεν παίζονται αυτοί οι τύποι...

   Για μένα εκείνο που μετράει στην χώρα αυτή δεν είναι ούτε η αρχαία φιλοσοφία, ούτε το θέατρο, ούτε η δημοκρατία, η επιστήμη κ.λπ. - πάνω απ' όλα μετράνε οι αιώνιες μορφές: ο Θησέας, ο Ιάσωνας, ο Οδυσσέας, ο Αχιλλέας, η Ελένη, η Ιφιγένεια, η Ηλέκτρα.
   Δεν παίζονται.
   Μικρός ήμουν ο Θησέας. Θυμάστε καθόλου εκείνη την στιγμιαία εσωτερική απορία - μπροστά στην εικόνα του: εγώ ποιός είμαι;
   Και μπροστά στην Ιφιγένεια: σ' εμένα θα πη το ναί;
Πόσο μεγάλο, σαν εκστρατεία κατά της Τροίας, πρέπει νά 'ναι αυτό που θα κάνω, αυτό που θα γίνω, για να μου πή η Ιφιγένεια: ναί!
   Τα θυμάστε;
   Τι φοβερό - τι δώρο μοναδικό - ν' αναρωτιέσαι παιδί - μπροστά σε αυτές τις αιώνιες μορφές!

Ἀνδρέας Φαρμάκις
24-12-2006

Ἀχιλλεύς
(Ἀχίλλειον, Κέρκυρα)

   Οι ήρωες του Ομήρου είναι ήρωες. Δημιουργούν το πανανθρώπινο πρότυπο του ηρωϊσμού και περιγράφουν τις παγκόσμιες αξίες του. Δεν υπάρχει πουθενά, σ' όλον τον πλανήτη, άλλος σαν τον Αχιλλέα. Στέκεται σε μια από τις κορυφές - αιώνιο παράδειγμα. Αν ήταν μνημείο θά 'ταν υπό την προστασία της Ουνέσκο και θά 'χε 7.000.000 επισκέπτες τον μήνα. Σαν την Ακρόπολι και παραπάνω. Τώρα είναι ένας άνθρωπος - χαμένος στο βάθος της ιστορίας - ανασταίνεται μόνο όταν τον έχουμε ανάγκη, μ' άλλα ονόματα: Αθανάσιος Διάκος, Καραϊσκάκης, Αυξεντίου, Σολωμός Σολωμού...

   Πού 'σαι Αχιλλέα; Ήρθε η ώρα, σήκω!

Ἀνδρέας Φαρμάκις
29-8-2002

   Αχίλλειον

   είπα ότι η πιο τραγική κι η πιο ωραία σκηνή στον Όμηρο, είναι εκείνη με το γέροντα βασιληά, που μόνον ως πατέρας, πέφτει στα πόδια του θεϊκού φονιά. ο Πρίαμος δεν πάει να ζητήσει το γιό του από έναν δολοφόνο, όμως. πάει να τον ζητήσει από έναν Ενάρετο Άνδρα. ο παππούς Όμηρος για να διδάξει την Αρετή, περνά ένα χεράκι (αναφορές και στοιχεία) την Κακία και βάζει ένα μέτρο-πρότυπο Αρετής. Μέτρο της Αρετής, είν' ο Αχιλλέας. Θεανθρώπινο πρότυπο.

Ὁ Brad Pitt ὡς Ἀχιλλεύς
(Troy, 2004)

   ο Αχιλλέας είναι παρορμητικό αγόρι. γιατί; άι ντοντ νόου. πάντως είναι (και σίγουρα κάτι θέλει να πει ο ποιητής, αλλά τώρα μου διαφεύγει). όμως είναι και μεγαλόφρων (μετά τη θύελλα που πέρασε πάνω από τη γη και την περιγράφει ο παππούς Όμηρος, «αυτό που στάθηκε όρθιο πάνω στη γη ήταν η αλήθεια των θεών κι η μεγαλοφροσύνη των ανθρώπων. όμως, ο ποιητής δεν δείχνει με το δάχτυλο (σ.σ. για να μη μπερδευτούν οι κνίτες) -μας αφήνει να βιώσουμε την πραγματικότητα, που είναι πιο σοφή κι από τη μεγαλύτερη σοφία» λέει ο Σάντεβαλντ [*]. νάτος ο Αχιλλέας).

   λοιπόν που ήμουν; α, μάλιστα! ο παρορμητικός Αχιλλέας έχει θυμώσει, τά 'χει πάρει στο κρανίο διότι ο μαλάκας ο αρχιστράτηγος δεν του δίνει το κορίτσι του. τι είν' ο αρχιστράτηγος; το πρότυπον του μεντιοκράτη εξουσιαστή. έχει «την επιτακτική ανάγκη για επιβολή που νοιωθουν όσοι δεν μπορούν ως πρόσωπα να γεμίσουν τη μεγάλη θέση που κατέχουν». Τι θυμός είναι αυτός; θυμός του ενάρετου και δίκαιου. γι' αυτό ο παππούς Όμηρος καλεί από την αρχή τη θεά να τραγουδήσει το θυμό του Αχιλλέα. Γιατί ο θυμός είναι ο άνθρωπος στη θεανθρώπινη φύση του Αχιλλέα και παράλληλα είναι δίκαιος θυμός. ο Αχιλλέας δεν ειναι ένα πεισματάρικο κωλόπαιδο. είναι ένας άνδρας που διεκδικεί την αξιοπρέπεια, την τιμή του και άρα το τιμητικό δώρο του (το κορίτσι).

   ο Αχιλλέας, λοιπόν, ξαναγίνεται θεϊκός, ένθεος, σε δύο φάσεις. η μία, είν' ο θάνατος του Πάτροκλου. Εκεί καταριέται το θυμό που νοιώθει και συμφιλιώνεται με τον ηλίθιο τον Αγαμέμνονα, αλλά δεν ξαναγίνεται θεός -απλώς πεθαίνει ως άνθρωπος. δεν νοιώθει τίποτε. βρε, δεν πά' να λυθηκε το πρόβλημα, να τον γεμίσαν δωρα, να δικαιώθηκε; σκασίλα του μεγάλη. είναι νεκρός από τον πόνο -ο Αχιλλέας ως φίλος αποτελεί πρότυπο αιώνιο. όμως είναι νεκρός. ως νεκρός εκ του πόνου σκοτώνει τον Έκτορα. ως θεός τιμωρός. εδώ ανατέλει ένας αλλοιωμένος θυμός -ο Αχιλλέας γίνεται από αυτό το θυμό «δαίμονι ίσος» (Φ227). το τέλος του θυμού επισφραγίζεται από έναν θάνατο ανθρώπου και τον εξευτελισμό του νεκρού.

Ὁ θρίαμβος τοῦ Ἀχιλλέως (Ἀχίλλειον, Κέρκυρα)

Ὁ Πρίαμος ἀπολυτρώνει τὸ σῶμα τοῦ Ἕκτωρος.
Ἀττικὴ ἐρυθρόμορφη ὑδρία, 510-500 π.Χ.
Harvard University Art Museums, Cambridge

   αφού εκδικήθηκε το φίλο του, αφού η μήνι έπαυσε, κανονικά θα έπρεπε ο Ποιητής να σταματήσει. όμως, καλλιτέχνης είν' αυτός ο οποίος ξέρει πού να σταματά, ε; κι ο Ποιητής είν' η τέχνη ακέραια. δεν αρκεί η πολεμική δόξα (που έτσι κι αλλοιώς, ο Αχιλλέας την «κέρδισε» μες απ' τον πόνο και το σπαραγμό -η λέξη κέρδισε δεν του ταιριάζει, δεν κέρδισε τίποτε), δηλαδή το συμβατικό τέλος (ως τελειωθέν). το αληθινό τέλος, το τέλειον, είναι η έκφραση της γενναιοφροσύνης και της μεγάλης ψυχής του ανθρώπου του θεϊκού. του θεϊκού φονιά. εκεί πρέπει να ξαναγυρίσουμε. κι αυτό γίνεται μες από τον υιικό ρόλο προς τον Πρίαμο και, μαζί, το ρόλο εκείνου που αποκαθιστά την τιμή του νεκρού (λεπτομέρεια: πριν από αυτό, έχει τιμήσει τους ευγενώς κι ασκόπως αγωνισθέντες, στη γιορτή που ακολουθεί την ταφή του δικού του νεκρού, του Πάτροκλου). Ο Αχιλλέας είναι ο τιμημένος άνδρας, ο ηθικός κι ακέραιος, που κλαίει μαζί με τον γέροντα ικέτη Πρίαμο για το χαμό του Έκτορα, που παρηγορεί (αυτός, ο φονιάς) τον πατέρα του θύματός του (ενός θύματος αντίστοιχα γενναίου και δικαίου αλλά χωρίς το πάθος ψυχής, τη θεία φύση του Αχιλλέα).

   έτσι, ο Αχιλλέας νικά τον Αχιλλέα. Αλλά δεν παύει να είναι Αχιλλέας. χιντ: και τώρα θυμώνει, αλλά ελέγχει το θυμό του και προειδοποιεί τον γέροντα (όταν ο Πρίαμος βιάζεται να πάρει το νεκρό του) λέγοντάς του πως «δεν πρέπει να τον ερεθίσει περισσότερο στον πόνο του αλλοιώς θε να ξεχάσει την εντολή του Δία» (για απόδοση δικαιοσύνης προς το νεκρό). Και ενώ ο θυμός μοιάζει να ανατέλει, ο Αχιλλέας πετάγεται «σαν λιοντάρι» από τη θέση του και κάνει ο ίδιος αυτό που ζητούσε ο Πρίαμος και εξαιτίας του οποίου τον κατσάδιασε. Αμέσως αυτός ετοιμάζει για μεταφορά τον Έκτορα, καθαρό, μυρωμένο, ντυμένο σαν πριγκηπόπουλο. κι ύστερα προσφέρει δείπνο στον γέροντα βασιληά και καμαρώνουν ο ένας τον άλλο (η αρετή του γέροντα κι η αρετή του νέου).

   Δεν ξέρω άλλον ήρωα σαν τον Αχιλλέα. και δεν ξέρω ακόμη μεγαλύτερη προσβολή και πόνο, από κείνο που φέρνει η προσβολή των ιερών μας -πρώτα των θυσιασθέντων αδελφών και συντρόφων.

Ἀχιλλεὺς θνήσκων
(Ἀχίλλειον, Κέρκυρα)

   Σημείωσις, από τον Σάντεβαλντ και πάλι: μετά την παράδοση του νεκρού Έκτορα, η φύσι, οι άνθρωποι κι οι θεοί συμφιλιώνονται. «ο Πρίαμος και ο κήρυκάς του, πλαγιάζουν στον πρόδρομο (σ.σ. ο Πρίαμος δεν είχε κοιμηθεί από την ώρα που σκοτώθηκε ο Έκτορας), ενώ ο Αχιλλέας που η μητέρα του στην αρχή της Ραψωδίας τον είχε συμβουλέψει να κοιμηθεί πάλι με γυναίκα (Ω130), πλαγιάζει πάλι στο πλευρό εκείνης που στάθηκε η αφορμή κάθε διαφωνίας και αναστάτωσης: της Βρισηίδας. και οι θεοί- έξω από τον «νυχτερινό Ερμή» που έχει ακόμη να συνοδέψει τον Πρίαμο πίσω στην Τροία -κοιμούνται όλη τη νύχτα δαμασμένοι από έναν ύπνο που τους ξεκουράζει (Ω677κκ). Έχουν ξεπεράσει κι αυτοί τις εσωτερικές τους διαφωνίες και έτσι μπορούμε να αναγνωρίσουμε τη μεγαλόπνοη σύλληψη του ποιητή: με το ίδιο μέτρο που ο Αχιλλέας γιατρεύεται από το θυμό του, επιστρέφει ο κόσμος ολόκληρος στην αρμονία της ύπαρξης, που κέρδος της έχει τη ζωή.»

Λαμπρινὴ Θωμᾶ
17-12-2003

[*] Σ.σ.: Wolfgang Schadewaldt, «Ἀπὸ τὸν κόσμο καὶ τὸ ἔργο τοῦ Ὁμήρου», ἐκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., τόμοι 2.

Ξενάγηση στὸ Νέο Μουσεῖο Ἀκροπόλεως (βίντεο) - Ἀναθερμαίνεται τὸ αἴτημα τοῦ ἐπαναπατρισμοῦ τῶν κλοπιμαίων τοῦ Ἔλγιν

Ἀπὸ τὸ BBC, ἄρθρο γιὰ τὸ Νέο Μουσεῖο Ἀκροπόλεως: «New home for Greece's holy grail» (BBC, 7-5-2008). Ὁ καθηγητὴς Δημήτριος Παντερμαλῆς, πρόεδρος τοῦ Ὀργανισμοῦ Ἀνεγέρσεως Νέου Μουσείου Ἀκροπόλεως, ξεναγεῖ στὸ Μουσεῖο τὸν Βρετανὸ δημοσιογράφο Malcolm Brabant. Τὸ βίντεο βρίσκεται καὶ στὸ youtube (καὶ σὲ ὑψηλὴ ἀνάλυσι - ἀλλὰ δὲν ἐπιτρέπεται embedding: «Acropolis Museum girds for battle over Elgin Marbles»).

Ἐξαιρετικὰ ἐνδιαφέρουσα ἡ ἀναφορὰ στὸν Ἔλγιν καὶ στὰ δίκαια ἐπιχειρήματα τῆς Ἑλλάδος. Ὅσον ἀφορᾷ στὸ Νέο Μουσεῖο, πιστεύω ὅτι προσφέρει πολλὰ στὴν ὑπόθεσι τῆς διεκδικήσεως τῶν ἀρπαγέντων μελῶν τοῦ Παρθενῶνος, ἀλλὰ καὶ στὴν προστασία καὶ προβολὴ ὅσων βρίσκονται ἐδῶ (ἐφ᾿ ὅσον δὲν εἶναι δυνατόν, λόγῳ κλιματικῶν συνθηκῶν, νὰ παραμείνουν στὴν φυσική τους θέσι, ὅσο καὶ ἂν αὐτὸ μᾶς προκαλεῖ ἕνα σφίξιμο στὴν καρδιά). (Γιὰ τὴν ἀρχιτεκτονικὴ τοῦ Μουσείου, καὶ κυρίως τὴν ἐξωτερικὴ ἐμφάνισι, ἔχω καὶ ἐγὼ ἐπιφυλάξεις -δὲν ξέρω ἐὰν ὁ μόνος ἀρμόζων θὰ ἦταν ὁ νεοκλασσικὸς ρυθμός-, ἀλλὰ πάντως δὲν συμφωνῶ μὲ τὸ σκεπτικὸ τῶν περισσοτέρων ἐκ τῶν πολεμίων, ὅπως ἔχετε ἤδη καταλάβει.)

Ὁ Παρθενὼν κυριαρχεῖ στὴν ἐπάνω, γυάλινη αἴθουσα τοῦ Μουσείου, θριαμβευτικὸς καὶ ἀπαστράπτων. Ἡ βασικὴ ἐπιδίωξις τοῦ ἀρχιτέκτονος τοῦ Μουσείου ὁμολογουμένως ἐπέτυχε.

Μετῶπες τοῦ Παρθενῶνος (ὁμοιώματα). Ἡ χωροθέτησις τῶν ἐκθεμάτων, ἀλλὰ καὶ ἡ ἀρχιτεκτονικὴ τοῦ Μουσείου (κολῶνες κ.ἄ.), ἐπιδιώκουν νὰ δώσουν τὴν ἐντύπωσι ὅτι τὰ ἐκθέματα εἶναι τοποθετημένα ὅπως ἦταν καὶ στὴν φυσική τους θέσι.

Ἡ Ἀκρόπολις ποὺ προβάλλει θριαμβευτικῶς (παρὰ τὰ παρεμβαλλόμενα καὶ ἀμφιλεγόμενα δύο κτήρια τῆς Διονυσίου Ἀρεοπαγίτου, τῶν ὁποίων ἡ μετακίνησις, ἢ τουλάχιστον ἡ κάλυψις ἀπὸ πίσω μὲ ψηλὰ δένδρα, εἶναι θεμιτὴ) μέσα ἀπὸ τοὺς γυάλινους τοίχους τῆς ἐπάνω αἰθούσης τοῦ Μουσείου, συμβάλλει ἀποφασιστικῶς στὴν αἴσθησι τῆς ἑνότητος Ἀκροπόλεως καὶ ἐκθεμάτων - αὐτὸ ποὺ ἦταν ἡ πρώτη καὶ κύρια ἐπιδίωξις τῆς ἐπιλογῆς τοῦ στρατοπέδου Μακρυγιάννη ὡς τόπου ἀνεγέρσεως τοῦ Νέου Μουσείου, ἀλλὰ καὶ ἡ κύρια ἰδέα τῆς ἀρχιτεκτονικῆς τοῦ Μουσείου, αὐτὸ ποὺ πρέπει ἐπομένως νὰ εἶναι καὶ τὸ βασικό μας κριτήριο γιὰ τὸ ἐὰν τὸ Νέο Μουσεῖο ἐπέτυχε ἢ ὄχι.

Ὁ Παρθενὼν καθρεπτίζεται στὸ Νέο Μουσεῖο.

...
Ἂς δοῦμε ἕνα ἀκόμη βίντεο. Ἡ Ἄννα Τζιροπούλου-Εὐσταθίου, φιλόλογος - Διευθύντρια Σπουδῶν τῆς Ἑλληνικῆς Ἀγωγῆς, παρουσιάζει τὸ νέο βιβλίο της «Προσοχὴ στὴν Ἀκρόπολι - Ἡ Ακρόπολις Τότε, Χθές, Σήμερα, Αύριο;» (ἐκδ. Γεωργιάδη, 2008).

Βεβαίως ἡ κ. Τζιροπούλου δὲν συμπαθεῖ τὸ Νέο Μουσεῖο, ἀλλὰ ἐπ᾿ αὐτοῦ τὴν δική μου ἄποψι τὴν εἶπα. Ἐκεῖνο ποὺ ἐνδιαφέρει, ὅμως, κυρίως στὸ βιβλίο αὐτὸ (ἐκτὸς ἀπὸ τὰ ὡραῖα ἱστορικά, λογοτεχνικὰ καὶ φωτογραφικὰ (ἔγχρωμα, σὲ καλῆς ποιότητος χαρτί) στοιχεῖα γιὰ τὴν Ἀκρόπολι), εἶναι ἡ εἰλικρινὴς αγωνία γιὰ τὰ ἔργα συντηρήσεως τῶν μνημείων τῆς Ἀκροπόλεως, γιὰ τὴν πορεία τῶν ὁποίων, τὶς ἀκολουθούμενες ἐπιλογὲς καὶ τὰ διατιθέμενα μέσα ἀπὸ τὴν πολιτεία, ἐκφράζεται σοβαρὸς προβληματισμὸς ἀπὸ ἀρχαιολόγους, ἀρχιτέκτονες, μηχανικοὺς καὶ χημικούς, ἀλλὰ καὶ κάθε πολίτη μὲ σεβασμὸ στὴν ἐθνική μας κληρονομιὰ καὶ τὸ μνημεῖο τῶν μνημείων, τὴν Ἀκρόπολι τῶν Ἀθηνῶν. (Πληροφοροῦμαι ὅτι θὰ διοργανωθῇ δημόσια ἐκδήλωσις γιὰ τὴν παρουσίαση τοῦ βιβλίου τῆς κ. Τζιροπούλου, εἰς τὴν ὁποίαν θὰ προσκληθοῦν ἐκπρόσωποι τῆς ΥΣΜΑ τοῦ ΚΑΣ καὶ τοῦ ΥπΠο γιὰ νὰ ἀπαντήσουν στὰ πολλὰ ἐρωτήματα.)

Ὁ δικτυακὸς τόπος τῆς Ὑπηρεσίας Συντηρήσεως Μνημείων Ἀκροπόλεως.

Δεῖτε ἐπίσης τὶς προηγούμενες δημοσιεύσεις μου:
+ Τὸ Νέον Μουσεῖον Ἀκροπόλεως καὶ ἡ ἄλλη ἄποψις γιὰ τὰ κτήρια τῆς Διονυσίου Ἀρεοπαγίτου
+ Oἱ κόρες τῶν Ἀθηνῶν ταξιδεύουν
+ Ἡ ἀποκατάστασις τοῦ Παρθενῶνος καὶ ἡ ξανθιὰ ἀρχ**ολόγος
...ὄπου καὶ παραπομπὲς σὲ ἄλλους δικτυακοὺς τόπους

300, ἡ ταινία: κρίσεις καὶ ἐπικρίσεις (και μιὰ ἀπάντησις στὸν καθηγητὴ Γκάρυ Λέππ)

Ἕνα ἀφιέρωμα στὴν ταινία ποὺ σημάδεψε τὴν χρονιὰ ποὺ πέρασε, τοὺς «300» τοῦ Φρὰνκ Μίλλερ, τὶς ἱστορικές της ἀναφορὲς καὶ τὶς πολιτικές της προεκτάσεις, στὴν ἀκόλουθη ἱστοσελίδα:

300, ἡ ταινία: κρίσεις καὶ ἐπικρίσεις (και μιὰ ἀπάντησις στὸν καθηγητὴ Γκάρυ Λέππ)

Ἡ γνώμη μου μὲ δυὸ λόγια: Φυσικὰ καὶ αὐτὴ ἡ ταινία δὲν ἐκφράζει τὴν πεμπτουσία τοῦ Ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ! Φυσικὰ καὶ δὲν ἀποτελεῖ ὑπόδειγμα ἱστορικῆς ἀκριβείας! Φυσικὰ καὶ ὑπεισέρχεται ὁ εὔκολος ἐντυπωσιασμός, ἡ χολλυγουντιανὴ ὀπτικὴ καὶ ὅ,τι ἄλλο θέλετε. Ἀλλά, πρῶτον, ἡ ταινία μιλᾷ μὲ τὴν γλῶσσα τοῦ κόμικ καὶ τοῦ σύγχρονου κινηματογράφου, καί, δεύτερον, ἐμᾶς μᾶς ἀρκοῦν οἱ Θερμοπύλες· ἡ θυσία τοῦ Λεωνίδα, τῶν 300 Λακεδαιμονίων καὶ τῶν 700 Θεσπιέων· καὶ κάτι ἀπὸ τὴν φωνὴ τῶν Προγόνων νιώσαμε νὰ κοχλάζῃ στὸ αἷμα μας. Τὶς ἐνοχὲς γιὰ τὴν «ἀμερικανικὴ προπαγάνδα» καὶ τὸ «στρατοκρατικὸ πνεῦμα» τῆς ταινίας τὶς ἀφήνουμε στοὺς «φιλειρηνιστὲς» «προοδευτικούς». Ἐν τέλει, τὸ εὐχαριστηθήκαμε ἐπειδὴ ἔτσι γουστάρουμε· ἂν αὐτὸ χαλᾷ τὴν σοῦπα τῶν Λιακορεπούσηδων, ξυδάκι.


«... Γενικότερα δεν καταλαβαίνω τι θέλουν μερικοί Έλληνες από τις αμερικανικές εταιρίες κινηματογράφου. Φτιάχνουν ταινία για τον Μέγα Αλέξανδρο, που τον παρουσιάζει ως Έλληνα στρατηλάτη (όπως ήταν δηλαδή), και δεν μας αρέσει επειδή δεν τον παρουσιάζει αρκετά «άνδρα». Φτιάχνουν ταινία για τον Λεωνίδα και δεν μας αρέσει επειδή «προσβάλλει» τους Ιρανούς και έχει πολύ «βία». Μήπως τελικά η γκρίνια έχει γίνει αυτοσκοπός; Γιατί κανένας δεν συγκρίνει τα έργα του «εβραιοκρατούμενου Χόλυγουντ» με αυτά του ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου και του ελληνικού Υπουργείου Πολιτισμού, όπως την ταινία «Εντουάρτ», η οποία επιδοτήθηκε από τα χρήματα των Ελλήνων φορολογουμένων και υμνεί τους Αλβανούς; Γιατί μερικοί δεν βλέπουν τον «ελέφαντα» που βρίσκεται μέσα στην Πατρίδα μας και διυλίζουν τον «κώνωπα» που βρίσκεται πέραν του Ατλαντικού; Εγώ θα πρότεινα στο ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού να τιμήσει επισήμως τους δημιουργούς των «300» και να εκμεταλλευθεί την ταινία για την ανάπτυξη του τουρισμού σε ιστορικούς τόπους, όπως τις Θερμοπύλες, τον Μαραθώνα και τις Πλαταιές.»

Ἐπισκεφθεῖτε ἐπίσης: Τὸ ἱστολόγιο «300, the movie: facts and fiction»

Νεοταξικὰ ἀνδροειδῆ μὲ ἐκσυγχρονιστικὲς ροπὲς ἐξοβελίζουν τὶς Ἑλληνίδες λέξεις ὡς παρωχημένα ψεγάδια καὶ καθιστοῦν τὴν Ἑλληνικὴ Γλῶσσα ὑπόδικη

Πρὶν ἀλέκτορα φωνῆσαι... Ἤ, πῶς γενιτσαρικὰ ἀνδροειδῆ μὲ ἐκσυγχρονιστικὲς ροπὲς ἐξοβελίζουν τὶς Ἑλληνίδες λέξεις ὡς παρωχημένα ψεγάδια καὶ καθιστοῦν τὴν Ἑλληνικὴ Γλῶσσα ὑπόδικη θέλοντας νὰ τὴν δοῦν περασμένη γιὰ πάντα...

Ξέρετε τὸ ἀνέκδοτο μὲ τὸν Ταλλεϋράνδο, τὸν βασιληᾶ Λουδοβίκο καὶ τὴν βασίλισσα; Πῶς μπορεῖ ἡ δικαιολογία γιὰ ἕνα παράπτωμα νὰ εἶναι ἔγκλημα χειρότερο ἀπὸ τὸ παράπτωμα ποὺ δικαιολογεῖ; [*]

Τὸ προηγούμενο ἄρθρο, λοιπόν, τὸ ἔγραψα πρὶν διαβάσω τὶς δηλώσεις τοῦ γ.γ. τοῦ Ὑπουργείου Ἐθνικῆς (;) Παιδείας καὶ Θρησκευμάτων (;). Καὶ ἔλεγα, καλά, ἀλλὰ μήπως συνωμοσιολογῶ; Καί, ὅπως καὶ νά ᾿χῃ, πῶς μπορῶ νὰ ἐκφράζομαι μὲ τέτοια ὀξύτητα, χωρὶς κἂν ἀποδείξεις ἐπὶ τοῦ συγκεκριμένου περιστατικοῦ; Πρὶν ἀλέκτορα φωνῆσαι, λοιπόν, διαβάζω:

Πρώτη ημέρα πανελλαδικών (ΣΚΑΪ, 20-5-2008)
«Tην ικανοποίησή της για την επιλογή κειμένου του Γιώργου Σεφέρη, στο οποίο εξετάσθηκαν την Τρίτη οι υποψήφιοι για την τριτοβάθμια εκπαίδευση, εκφράζει η Ένωση Φιλολόγων.
Η Ένωση Φιλολόγων κάνει λόγο για εύστοχη επιλογή, επισημαίνει ωστόσο ότι αρκετές από τις λέξεις των οποίων δόθηκε η ερμηνεία δεν μπορούν να θεωρηθούν άγνωστες.
Μιλώντας στο ΣΚΑΪ ο Κωνσταντίνος Αγγελάκος μέλος της Ένωσης δήλωσε ότι οι μαθητές οφείλουν να γνωρίζουν λέξεις όπως "ψεγάδι" και "παρωχημένος".
Από την πλευρά του, ο γενικός γραμματέας του υπουργείου Παιδείας Δημήτρης Πλατής δήλωσε στο ΣΚΑΪ ότι ζητούμενο είναι ο μαθητής να μπορεί να εκφραστεί και όχι να γνωρίζει και την τελευταία λέξη. "Ας μην ξεχνάμε, πρόσθεσε, και τους αλλοδαπούς μαθητές"...»

Ὦ θεοί!

- Πῶς μπορεῖ νὰ ἐκφραστῇ ἰκανοποιητικῶς κάποιος, ἐὰν δέν γνωρίζῃ στοιχειώδεις λέξεις τῆς Ἑλληνικῆς;
- Τί ἐξετάζεται στὸ μάθημα τῶν Νέων Ἑλληνικῶν, ἐὰν ὄχι τὰ Ἑλληνικά;
- Τὰ παιδιὰ τῶν ἀλλοδαπῶν ποὺ ζοῦν και μεγαλώνουν στὴν Ἑλλάδα, εἶναι παράλογο ἤ... ρατσιστικό νὰ ἀξιώνουμε νὰ μαθαίνουν Ἑλληνικά;
- Ἀκόμα σημαντικότερο, ἐμεῖς οἱ Ἕλληνες πρέπει νὰ παύσουμε νὰ διδασκόμεθα καὶ νὰ ὀμιλοῦμε τὴν γλῶσσα μας, γιὰ νὰ μήν... κομπλεξάρουμε τοὺς ἀλλόγλωσσους μετανάστες;!

[*] Ἀνέκδοτον:
Ο βασιλιάς Λουδοβίκος, μην έχοντας άλλα πράγματα να βασανίσει το μυαλό του, ανερωτάτο μια μέρα το εξής, και λέει στον Ταλλεϋράνδο:
"Κοίτα Ταλλεϋράνδε τι σκέφτηκα! Λέμε πάντοτε, "μην δικαιολογείσαι", "ανάλαβε την ευθύνη σου", τέτοια· για πες μου όμως, πραγματικά τώρα, μπορεί μία δικαιολογία να είναι χειρότερη και από την ίδια την πράξη; Για να σε δω, αν θα βρεις κανα καλό παράδειγμα, εσύ που το μυαλό σου παίρνει στροφές!"
"Ενδιαφέρον ερώτημα", λέει ο Ταλλεϋράνδος. "Θα το σκεφθώ, Μεγαλειότατε, και θα σάς πω."

Περνούν οι μέρες λοιπόν, το ξεχνά ο βασιλιάς το ζήτημα -είπαμε, απασχολούσε το μυαλό του, αλλά όχι και υπερβολικά-, και ένα πρωινό, εκεί που ρέμβαζε ο βασιλιάς στον εξώστη απολαμβάνοντας την πρωινή δροσιά και τα πουλάκια που κελαηδούσαν χαρούμενα, έρχεται σιγά-σιγά από πίσω ο Ταλλεϋράνδος και, δίχως να πει λέξη, ...θωπεύει ελαφρά τα βασιλικά οπίσθια! Γυρίζει απότομα και ξαφνιασμένος δυσάρεστα ο βασιλιάς:
"Έλα, Ταλλεϋράνδε, σοβαρέψου τέλος πάντων, όρεξη που την έχεις για σαχλαμάρες πρωί-πρωί!"
"Ω, με συγχωρείτε Μεγαλειότατε", απαντά ο Ταλλεϋράνδος, με ύφος κατάπληκτο. "Σάς πέρασα για την Μεγαλειοτάτη!"

Τὸ Ὑπουργεῖο Ἐθνικῆς (;) Παιδείας μεταφράζει τὰ Νέα Ἑλληνικά σέ... Νέα Ἑλληνικά!

Κάποιοι προοδευτικάριοι ἔβαλαν φαίνεται τὸ χεράκι τους καί, ἀντὶ νὰ ἐπαινέσουμε τὸ ὡραῖο θέμα τῶν ἐξετάσεων τῆς Γ' Λυκείου στὰ Νέα Ἑλληνικά (ἡ Ἑλληνικὴ παράδοσις), ἀναγκαζόμαστε, μερικὰ χρόνια μετὰ τὴν «ἀρωγὴ» καὶ τὴν «εὐδοκίμησι», νὰ ἀσχοληθοῦμε μὲ κάτι ἄλλο, ὅλως τραγελαφικόν.

Κατὰ σύμπτωσιν (ἥτις μοῦ ἐπροκάλεσεν ρίγη συγκινήσεως) ὁ Πάσχος Μανδραβέλης σχολίασε σήμερα («Εξετάσεις, χαμένες στη μετάφραση», «Ἡ Καθημερινή», 21-5-2008) αὐτό ακριβῶς ποὺ ἐπεσήμανα καὶ ἐγὼ ἐχθές, σὲ διαδικτυακὴ λίστα συζητήσεων (βλέπε κατωτέρω). Καὶ ὀρθῶς ἀγανακτεῖ, ὅπως ἀγανάκτησα καὶ ἐγώ.

Γράφει ὁ κ. Μανδραβέλης: «Είναι αστείο, αλλά ενώ η συζήτηση για την Παιδεία έχει επικεντρωθεί για το αν θα γίνουν ή όχι πρυτανικές εκλογές, στις εισαγωγικές εξετάσεις μεταφράζονται τα Νέα Ελληνικά σε Νέα Ελληνικά! Ποια άλλη απόδειξη κατάπτωσης της Παιδείας υπάρχει όταν για να διαβάσει Γεώργιο Σεφέρη ένα 18χρονο παιδί πρέπει να έχει γλωσσάρι με το οποίο θα εξηγούνται οι λέξεις «ψεγάδι», «παρωχημένος», «εξοβελιστεί», «ροπές», «υπόδικη», «ανδροειδούς», ακόμη και «περασμένων»; Ποιος ο λόγος να γίνονται εξετάσεις στα Νέα Ελληνικά όταν μαζί με το κείμενο δίνεται και η μετάφρασή του; Τι στην ευχή θα εξετάσουν όσοι δουν και βαθμολογήσουν τα γραπτά; Αν οι υποψήφιοι ξέρουν τον σύνδεσμο «και»;»

Ἀλλὰ οἱ ὑπαίτιοι αὐτῆς τῆς γελοιότητος εἶναι ἔνοχοι, φοβοῦμαι, χειρότερου ἐγκλήματος ἀπὸ τὸν λαϊκιστικὸ καιροσκοπισμὸ ποὺ τοὺς ἀποδίδει ὁ κ. Μανδραβέλης (νὰ χαμηλώσουν, δηλαδή, ἔως γελοιοποιήσεως τὸ ἐπίπεδο τῶν ἐξετάσεων γιὰ νὰ περάσει καὶ ἡ κουτσὴ Μαρία τὴν βάσι). Διότι, ὅσο καὶ νὰ ἔχουν καταφέρει νὰ καταστρέψουν τὴν παιδεία μας, δὲν ἔχουμε φθάσει στὸ σημεῖο νὰ μὴν γνωρίζουμε αὐτὲς τὶς λέξεις. Ἡ ἐξήγησι τοῦ γεγονότος ποὺ ἔκανε τὸν κ. Μανδραβέλη νὰ ἀγανακτήσῃ εἶναι μᾶλλον ἁπλούστερη: ὁ συνειδητῶς ἐπιδιωκόμενος ἀπὸ τοὺς προοδευτικάριους ἀφελληνισμὸς (πολιτιστικός καὶ πληθυσμιακός, μέσῳ τοῦ ἀνεξέλεγκτου μεταναστευτικοῦ ἐποικισμοῦ) τῆς χώρας. Κάποια Δραγώνα, Φραγκουδάκη ἢ ἄλλος γενίτσαρος θὰ σκέφθηκε ὅτι τὰ θέματα τῶν ἐξετάσεων δὲν ἀπευθύνονται σὲ Ἕλληνες, ἀλλὰ σὲ ἀλλοδαπούς· καὶ ἡ παιδεία μας δὲν πρέπει νὰ διδάσκῃ οὔτε οἱ ἐξετάσεις νὰ ἀπαιτοῦν γνώσι τῆς Ἑλληνικῆς!

Διότι οἱ πραξικοπηματίες ποὺ παραδίδουν τὴν χώρα μας σὲ ξένους χωρὶς νὰ μᾶς ρωτήσουν (διαβᾶστε ἐπὶ τῇ εὐκαιρίᾳ πῶς ὁ ὑπουργὸς Δικαιοσύνης (!) κ. Χατζηδάκης ἀναγγέλλει στὸ κοινοβούλιο τὴν κατάργησι τῆς ἐθνικῆς κυριαρχίας (!), χωρὶς οὐδεὶς εἰσαγγελεὺς νὰ διατάξῃ τὴν σύλληψι τοῦ πραξικοπηματία· ἐνῷ οἱ «προοδευτικοὶ» γενίτσαροι συνεχίζουν τὸ ἔργο τοῦ ἐκτουρκισμοῦ τῆς Θράκης καὶ τοῦ ἐξαλβανισμοῦ τῆς Ἀττικῆς), θεωροῦν, ἁπλούστατα, ὅτι ἡ χώρα μας δὲν μᾶς ἀνήκει. Ὁπότε, ἀφοῦ ἀπευθύνονται σὲ ἀλλοδαπούς, μεταφράζουν τὰ Ἑλληνικά! (Καὶ τὸ ἐγκληματικὸ εἶναι ὅτι δὲν ἐπιδιώκεται κἂν ὁ ἐξελληνισμὸς τῶν ἀλλοδαπῶν διὰ τῆς παιδείας, ἀλλὰ ἀντιθέτως ὁ ἀφελληνισμὸς τῶν Ἑλλήνων διὰ τοῦ «πολυπολιτισμοῦ».)

Γιὰ τὸ ἴδιο θέμα ἔγραψαν ἐπίσης:
Χ. Μόρφος: «Εξοβελίζοντας ψεγάδια περασμένων ανδροειδών με υπόδικες, παρωχημένες ροπές»
Γεράσιμος Μπερεκέτης: ΤΗΣ ΚΑ?ΟΜΟΙΡΑΣ
Καὶ ἀκόμη [προσθήκη 23-5-2008]:
Greek Alert: Έκθεση στα σχολεία
Χρύσανθος Λαζαρίδης: «Ακροδεξιός» και ο… Σεφέρης (τρομάρα τους);

---------- Forwarded message ----------
Date: 2008-05-20

[Τὸ καλύτερο σχόλιο ἔγινε εἰς ἀπάντησιν τοῦ μηνύματός μου, ἀπὸ κάποιον φίλο, ἀκολούθως.]

Έχω την αίσθηση ότι η ελληνική γλώσσα είναι σήμερα υπόδικη, καθώς όμορφες λέξεις της έχουν εξοβελιστεί ως παρωχημένα ψεγάδια. :-)

[Εἶχα γράψει ἐγώ τὰ ἀκόλουθα.]

Ωραίο θέμα.

...Αλήθεια, οι λέξεις «ψεγάδια», «υπόδικη», «παρωχημένα», «εξοβελιστεί» χρειάζονται επεξήγηση;

ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ' ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΤΡΙΤΗ 20 ΜΑΪΟΥ 2008
ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΚΕΙΜΕΝΟ

Βρισκόμαστε σ' ένα σταυροδρόμι. δεν ήμασταν ποτέ απομονωμένοι. μείναμε πάντα ανοιχτοί σ' όλα τα ρεύματα. Ανατολή και Δύση. και τ' αφομοιώναμε θαυμάσια τις ώρες που λειτουργούσαμε σαν εύρωστος οργανισμός. [...] Συνταραζόμαστε κι εμείς, δικαιολογημένα ή αδικαιολόγητα, από διαδοχικές κρίσεις, αποκαλυπτικές εφευρέσεις και φόβους, που δεν αφήνουν τον ανθρώπινο νου να ηρεμήσει . σαν την καλαμιά στον κάμπο. Μπροστά σ' αυτά, τι μας μένει για να βαστάξουμε αν απαρνηθούμε τον εαυτό μας; Δε μένω τυφλός στα ψεγάδια[1] μας, αλλά έχω την ιδιοτροπία να πιστεύω στον εαυτό μας. Σας παρακαλώ να με συγχωρήσετε που μνημονεύω εδώ προσωπικές εμπειρίες. δεν έχω άλλο πειραματόζωο από εμένα. Και η προσωπική μου εμπειρία μου δείχνει πως το πράγμα που με βοήθησε, περισσότερο από κάθε άλλο, δεν ήταν οι αφηρημένοι στοχασμοί ενός διανοουμένου, αλλά η πίστη και η προσήλωσή μου σ' έναν κόσμο ζωντανών και περασμένων[2] ανθρώπων. στα έργα τους, στις φωνές τους, στο ρυθμό τους, στη δροσιά τους. Αυτός ο κόσμος, όλος μαζί, μου έδωσε το συναίσθημα πως δεν είμαι μια αδέσποτη μονάδα, ένα άχερο στ' αλώνι. Μου έδωσε τη δύναμη να κρατηθώ ανάμεσα στους χαλασμούς που ήταν της μοίρας μου να ιδώ. Κι ακόμη, μ' έκανε να νιώσω, όταν ξαναείδα το χώμα που με γέννησε, πως ο άνθρωπος έχει ρίζες, κι όταν τις κόψουν πονεί, βιολογικά, όπως όταν τον ακρωτηριάσουν.
[...]
Κι όλα τούτα θα μπορούσα να τα ονομάσω με τη λέξη παράδοση, που την ακούμε κάποτε ψυχρά και μας φαίνεται υπόδικη[3]. Αλήθεια, υπάρχουν ροπές[4] που νομίζουν πως η παράδοση μας στρέφει σε έργα παρωχημένα[5] και ανθρώπους παρωχημένους. πως είναι πράγμα τελειωμένο και άχρηστο για τις σημερινές μας ανάγκες. πως δεν μπορεί να βοηθήσει σε τίποτε τον σημερινό τεχνοκρατικό άνθρωπο που γνώρισε φριχτούς πολέμους και φριχτότερα στρατόπεδα συγκεντρώσεως. αυτόν τον άνθρωπο που αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στην κατάσταση του θηρίου και την κατάσταση του ανδροειδούς[6]. Η παράδοση είναι λοιπόν ένα περιττό βάρος που πρέπει να εξοβελιστεί[7]. Μου φαίνεται πως αυτές οι ροπές εκπορεύουνται από τη σύγχρονη απελπισία για την αξία του ανθρώπου. Είναι τα συμπτώματα ενός πανικού, που εν ονόματι του ανθρώπου τείνουν να κατακερματίσουν την ψυχή του ανθρώπου. Όμως τι απομένει αν βγάλουμε από τη μέση τον άνθρωπο;

Γ. Σεφέρη, Δοκιμές, τ.2, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 1974, σσ. 175-177

1. ψεγάδια: ελαττώματα
2. περασμένων: ανθρώπων που έχουν φύγει από τη ζωή
3. υπόδικη: υπόλογη, ένοχη
4. ροπές: απόψεις
5. παρωχημένα: ξεπερασμένα
6. του ανδροειδούς: του ανθρωπόμορφου
7. εξοβελιστεί: διωχτεί

Εἶπαν (Ἔθνος καὶ ἐθνικισμός) (3)

...τὸ ἀπλούστερο καὶ φυσικώτερον τῶν πραγμάτων: ἡ Ὡραιοτέρα Γῆ νὰ ἀποδίδει τὸ Ὡραιότερον Ἄνθος.

Ἢ Ἑλλὰς ἢ τέφρα.
(Περικλῆς Γιαννόπουλος)

Γνῶμες, καρδιές, ὅσοι Ἕλληνες, ὅ,τι εἶστε μὴν ξεχνᾶτε,
δὲν εἶστε ἀπὸ τὰ χέρια σας μονάχα, ὄχι. Χρωστᾶτε
καὶ σὲ ὅσους ἦρθαν, πέρασαν, θὰ ᾿ρθοῦνε, θὰ περάσουν.
Κριτές, θὰ μᾶς δικάσουν
οἱ ἀγέννητοι, οἱ νεκροί.
(Κωστῆς Παλαμᾶς)

Τὸ πρῶτο σου χρέος, ἐκτελώντας τὴ θητεία σου στὴ ράτσα, εἶναι νὰ νιώσεις μέσα σου ὅλους τοὺς προγόνους. Τὸ δεύτερο, νὰ φωτίσεις τὴν ὁρμή τους καὶ νὰ συνεχίσεις τὸ ἔργο τους. Τὸ τρίτο σου χρέος, νὰ παραδώσεις στὸ γιὸ τὴ μεγάλη ἐντολὴ νὰ σὲ ξεπεράσει.
(Νίκος Καζαντζάκης, «Ἀσκητική»)

Ἡ ἰδέα τοῦ Ἔθνους πρέπει μέσα μας νὰ ξαναπάρῃ ἀκέραια τὴ μονάχη αὐθεντική, τὴν πιὸ βαθιὰ Ἑλληνική της ἐκδοχή, ἐκδοχὴ ὡς μιᾶς κοινωνίας κατὰ βάθος ὁμοαίματων ἀνθρώπων, συνδεμένων ἀπ᾿ τὸ ἴδιο χῶμα, απὸ τὴν ἴδια γλῶσσα κι ἀπ᾿ τοὺς ἴδιους μακρινότατους ἱστορικοὺς ἀγῶνες.
(Ἄγγελος Σικελιανός)

Περνώντας τὰ χρόνια καὶ κοιτάζοντας πίσω μου, βλέπω πὼς ὅ,τι αἰσθάνθηκα καὶ ἐσκέφθηκα, πάντα ἑλληνικὰ αἰσθάνθηκα καὶ ἐσκέφθηκα. Τὸν κόσμο δὲν τὸν εἶδα παρὰ ὡς Ἕλληνας. Γι᾿ αὐτό, μπορεῖ πολλὲς χῶρες ἄλλες νὰ ἐθαύμασα καὶ νὰ μοῦ ἄρεσαν, ἀλλὰ καμμία δὲν αἰσθάνθηκα καὶ ἀγάπησα βαθιὰ ἐκτὸς ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα. Καὶ αὐτὰ ποὺ στὴ δική μου Ἑλληνικὴ φυλὴ ἐπέκρινα καὶ ἀπέρριψα, εἶναι ἐκεῖνα ποὺ θὰ ἐπιθυμοῦσα μὲ τὴν πρόοδό της νὰ ἔφευγαν γιὰ νὰ γίνῃ μεγαλύτερη καὶ ὡραιότερη καὶ καλλίτερη. Σὲ αὐτὴ τὴν ζωὴ δὲν ἠμπορεῖ νὰ εἶμαι τίποτε ἄλλο παρὰ Ἕλληνας. Καὶ δὲν ἐννοῶ πολίτης καὶ ὑπήκοος τοῦ Ἑλληνικοῦ κράτους, ἀλλὰ Ἕλληνας στὸ αἴσθημα καὶ στὴν ψυχή, ἕνα ἄτομο μέσα στὴν ἀτέλειωτη σειρὰ τοῦ παρελθόντος, τοῦ παρόντος καὶ τοῦ μέλλοντος τῆς ράτσας μου.
(Ἰωάννης Μεταξᾶς)

Εἶπαν (Ἔθνος, ἐθνικισμός καὶ δημοκρατία)

«Ἐθνικισμὸς καὶ δημοκρατία ἀπὸ τὴν ἀρχαιότητα βρίσκονται σὲ στενὴ σχέση, συμβαδίζουν (φωτεινὸ παράδειγμα ὁ ἀθηναϊκὸς δημοκρατικὸς ἐθνικισμὸς καὶ οἱ δημοκρατικὲς παρατάξεις τῶν ἰωνικῶν πόλεων, σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν συντηρητισμὸ τῶν ὁλιγαρχικῶν καὶ τὶς φιλοπερσικὲς τυραννίδες) κάνοντας τὸν περίφημο Γιοῦργκεν Χάμπερμας νὰ μιλᾶ γιὰ τὴν «ἀρχέγονη συμπληρωματικὴ σχέση δημοκρατίας καὶ ἐθνικισμοῦ». Εθνικὴ συνείδηση καὶ δημοκρατικὸ φρόνημα εἶναι συμπληρωματικὰ ἐκ προοιμίου, ὀρθώνουν τεῖχος ὑπεράσπισης τῶν ἀτομικῶν δικαιωμάτων καὶ ἐγγυῶνται τελικὰ τὸν ἀγώνα τοῦ ἀνθρώπου γιὰ τὴν ἐλευθερία.»
(Κώστας Χατζηαντωνίου, «Ἐθνικισμός καὶ Ἑλληνικότητα», ἐκδ. «Πορθμός», 2003)

Σημείωσις: Περὶ τῆς σχέσεως δημοκρατίας καὶ ἐθνικισμοῦ θὰ ἀκολουθήσουν ἐν καιρῷ καὶ ἄλλα κείμενα καὶ σκέψεις, ἀπὸ διανοητὲς διαφόρων πολιτικῶν χώρων (Ἀλέξανδρο Παπαναστασίου, Ἴωνα Δραγούμη, Χρύσανθο Λαζαρίδη, Χρῆστο Σαρτζετάκη, Χρῆστο Γούδη, Χρῆστο Χαρίτο κ.ἄ.), ἀλλὰ καὶ ἀπὸ ὁρισμένους νεοταξικοὺς ἐθνομηδενιστές (Ἄννα Φραγκουδάκη, Ἀντώνη Λιάκο κ.ἄ.), οἱ ὁποῖοι τελευταῖοι, ὅταν εἶναι εἰλικρινεῖς, ὁμολογοῦν ὅτι θέλουν νὰ κατεδαφίσουν τὸν δημοκρατικὸ ἐθνικισμὸ τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως καὶ τοῦ Διαφωτισμοῦ, τὸ πνεῦμα τῶν ὁποίων ὑποκρίνονται ὅτι ὑπηρετοῦν ἔναντι τῶν «σκοταδιστῶν», ἐνῷ στὴν πραγματικότητα ἐργάζονται γιὰ νὰ ὑποτάξουν τὰ ἔθνη καὶ τοὺς λαοὺς στὸν ὁλοκληρωτισμὸ τῆς παγκοσμιοποίησης.

Ἐπὶ τοῦ παρόντος τολμῶ νὰ ἰσχυρισθῶ ὅτι ἐθνικισμὸς μπορεῖ μὲν νὰ ὑπάρχῃ ὑπὸ δημοκρατικὸ ἢ μὴ καθεστώς, ἀλλὰ δημοκρατία δὲν μπορεῖ νὰ ὑπάρχῃ χωρὶς ἐθνικισμό· διότι, ἁπλούστατα, ἐλλείποντος τοῦ ἐθνικοῦ δεσμοῦ, δὲν ὑπάρχει δημοκρατία ἀλλὰ ἀτομοκρατία ἢ (τελικῶς πάντοτε) ἐπιβολὴ ἐξω-κοινωνικῶν συμφερόντων· «δὲν ὑπάρχει κοινωνία, ὑπάρχουν μόνον ἄτομα» (Μάργκαρετ Θάτσερ). Ὁ ἐθνικισμός, λοιπόν, εἶναι ὁ μόνος ποὺ συνδυάζει, συμφώνως μὲ τὴν ἀρχαία καὶ ὀρθόδοξη Ἑλληνικὴ παράδοσι, τὴν προσωπικὴ ἐλευθερία καὶ τὴν κοινωνικὴ σχέσι.

Εἶπαν (Ἔθνος καὶ ἐθνικισμός) (2)

«Ὅταν πρόκειται γιὰ ἐθνικὲς ἀναμνήσεις, τὰ πένθη ἀξίζουν περισσότερο ἀπὸ τοὺς θριάμβους, διότι ἐπιβάλλουν καθήκοντα, ἀπαιτοῦν κοινὲς προσπάθειες.»
(Ἐρνέστος Ρενάν)

Ἡ ἐθνικὴ αὐτοπεποίθηση παραμένει ἰσχυρότατη καὶ στὰ πιὸ σκοτεινὰ χρόνια:
«Ὅλα εἶναι δυνατὰ εἰς τὸ γένος τῶν Ρωμαίων, μόνον νὰ θέλουν, ἐπειδὴ ὁ Θεὸς τοὺς ἐχάρισε νὰ ἔχουν φύσιν ἐπιτηδειοτέραν απ᾿ ὅλα τὰ ἄλλα ἔθνη» γράφει ὁ Νικόλαος Σοφιανὸς τὸ 1540.

Σημείωσις: Πολὺ περισσότερα γιὰ τὴν ἐθνικὴ ἰδέα ἐπὶ Τουρκοκρατίας μπορεῖτε νὰ βρεῖτε στὴν ἐξαντλητικὴ μελέτη τοῦ Γιώργου Κεκαυμένου: «Κρυφὸ Σχολειό: Τὸ χρονικὸ μιᾶς ἱστορίας» (Ἀντίβαρο, 2011)

Εἶπαν (Ἔθνος καὶ ἐθνικισμός)

Γράφει ὁ Γερμανὸς φιλόσοφος Φρειδερῖκος Σλάιερμαχερ (1768-1834):

«Πόσο λίγο σεβασμὸ ἀξίζει ὁ ἄνθρωπος ποὺ περιπλανᾶται ἄσκοπα ἐδὼ κι ἐκεῖ χωρὶς τὴν ἄγκυρα τοῦ ἐθνικοῦ ἰδεώδους καὶ τῆς φιλοπατρίας. [...] Πόσο πληκτικὸ συναίσθημα εἶναι ἡ φιλία ποὺ στηρίζεται ἁπλῶς σὲ προσωπικὲς ὁμοιότητες καὶ προτιμήσεις καὶ ὄχι στὸ αἴσθημα κάποιας εὐρύτερης κοινῆς ταυτότητας γιὰ χάρη τῆς ὁποίας θὰ ἄξιζε νὰ θυσιάσει κανεὶς ἀκόμη καὶ τὴ ζωή του! Πόσο εὔκολα χάνεται ἡ μεγαλύτερη πηγὴ περηφάνειας γιὰ τὴ γυναῖκα ποὺ δὲν μπορεῖ νὰ αἰσθανθεῖ ὅτι τὰ παιδιά της δὲν τὰ γεννάει οὔτε τὰ ἀνατρέφει μόνο γιὰ τὴν ἴδια ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν πατρίδα! Πόσο φτωχὴ εἶναι ὅποια δὲν συναισθάνεται ὅτι ὅλες οἱ μικροφροντίδες τοῦ νοικοκυριοῦ της ἀποτελοῦν μέρος κάποιου εὐρύτερου συνόλου καὶ παίζουν τὸν δικό τους ρόλο στὴν ἑνότητα τοῦ λαοῦ της!»

Καὶ σχολιάζει ὁ Κωνσταντῖνος Χατζηαντωνίου («Ἐθνικισμός καὶ Ἑλληνικότητα», ἐκδ. «Πορθμός», 2003):

«Ὅσο καὶ ἂν θελήσει κάποιος νὰ ἀπομονωθεῖ ἢ νὰ ἐγκαταλείψει τὴν πατρίδα του, θὰ τὴν κουβαλᾶ πάντα μαζί του, στὰ κύτταρα καὶ τὴν ψυχή του. Θὰ μένει ἄρρηκτα δεμένος μαζί της καί, ὅταν ἐκείνη ὑποφέρει, ἡ δυστυχία της θὰ πλήττει κι αὐτόν. Ὁ πατριωτισμὸς δὲν εἶναι μιὰ ἀφηρημένη ἰδεολογία. Εἶναι τὸ πιὸ ἀρχαῖο, τὸ πιὸ βαθὺ αἴσθημα τοῦ ἀνθρώπου, ἡ πιὸ πραγματικὴ ἀγάπη ποὺ δὲν ἀναλογεῖ μὲ τὰ εὐεργετήματα ποὺ ἡ Πατρίδα θὰ δώσει ἢ θὰ ἀρνηθεῖ. Αὐτὸ τὸ θεμελιῶδες φυσικὸ αἴσθημα, στὴν ἐπιστημονική του ἀνάλυση εἶναι ἡ πηγὴ τῆς ἐθνικιστικῆς ἰδεολογίας ποὺ δὲν ἐπινοήθηκε ἀλλὰ ἀνάβλυσε ἀπὸ τὰ βάθη τῆς ἀνθρώπινης ψυχοσύνθεσης.»

11 Μαΐου 330 μ.Χ.: Ἐγκαίνια τῆς Βασιλεύουσας τοῦ Γένους μας

11 Μαΐου 330 μ.Χ.: Ἐγκαίνια τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἀπὸ τὸν Μέγα Κωνσταντῖνο.
Ἡ Βασιλεύουσα Πόλις ἐπί 1100 χρόνια παρέμεινε ὁ προμαχὼν τοῦ Γένους μας.

Κώστας Χατζηαντωνίου, «Ἐθνικισμός καὶ Ἑλληνικότητα»
(ἐκδ. «Πορθμός», 2003, σελ. 216-224)

Ελληνισμός και Αυτοκρατορία

Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία είναι μια μυθική χώρα της λαϊκής συνείδησης. Εκεί είναι οι απαρχές του Νέου Ελληνισμού. Εκεί ανασαίνουν οι πατέρες μας. Ξένοι προς αρχαιολατρικές μονομέρειες και διεθνικές ιδεοληψίες, την αυτοκρατορία αυτή οι Έλληνες την αγάπησαν όσο τίποτε άλλο. Δομέστικοι και πατρικίες, ακρίτες και βασιλείς γοήτευσαν τη λαϊκή παράδοση, τη μήτρα του εθνικού μας πολιτισμού. Το αντίκρυσμα της κατεχόμενης Πόλης είναι τραύμα ανεπούλωτο. Όσο και αν η γνώση και ο χρόνος γκρέμισαν τις ιδανικές φωνές, τους αγαπημένους μύθους, κάθε Έλληνα τον πιάνει απέραντη θλίψη όταν σταθεί μονάχος απέναντι στην Πόλη, την Αγιά-Σοφιά, στα νερά που χρυσίζει η μνήμη, στις πέτρες που φωτίζουν το σκοτάδι. Η Μεγάλη Εκκλησιά έγινε ο Τόπος του ελληνικού πνεύματος. Ο «ένδοξός μας βυζαντινισμός» δεν λησμονιέται κι ας στέκει για πολλούς εκείνη η αυτοκρατορία «σημείον αντιλεγόμενον», προκαλώντας τον ρασιοναλισμό, την αμφιβολία και τον δυτικισμό.

Η απελευθέρωση των Ελλήνων από τη ρωμαιοκρατία υπήρξε δώρο της Πρόνοιας αλλά και έμπνευση της εθνικής ψυχής που διέβλεψε στη χριστιανική αποκάλυψη την οδό προς την Απελευθέρωση. Γι' αυτό και οι χιλιάδες Έλληνες Χριστιανοί μάρτυρες είναι συνάμα και εθνομάρτυρες. Μέσα από την Εκκλησία οι Έλληνες (που έγιναν χριστιανοί ελεύθερα, χωρίς πίεση από καμιά εξουσία -το αντίθετο μάλιστα επί τρεις αιώνες- πολύ πριν τον Δ' αι. οπότε η Εκκλησία αποκτά εξουσία) ξαναμπαίνουν δυναμικά στο προσκήνιο της Ιστορίας και μάλιστα ως πρωταγωνιστές. Δεν εγράφη ωραιότερο σχήμα περιγραφής της αναγεννητικής ορμής του Ελληνισμού από αυτό του Μεγάλου Φωτίου: «Κλάδος ευθαλής καρπούς ωραίους ενεγκών, περιήρηται. Αλλ' η ρίζα μένει, οίσει πάλιν ουκ ελάττονα. Απήλθεν η καλή και θαυμάσια εικών. Αλλ' ο Γραφεύς έτι την χείρα κινεί...».

Ο αρχαίος ελληνισμός παρήκμασε και υποδουλώθηκε πολύ πριν την εμφάνιση του χριστιανισμού. Χρωστάμε την αναγέννησή μας στην Εκκλησία του Χριστού είτε πιστεύουμε σε αυτήν είτε όχι. Αποτελεί τεκμήριο προσωπικής εντιμότητας, ιστορικής αλήθειας και εθνικής υποχρέωσης να το αναγνωρίσουμε. Ανήρπασε τους Έλληνες από τη γραικυλική κατάντια της ρωμαιοκρατίας και τους κατέστησε πηδαλιούχους μιας αυτοκρατορίας. Έξοχα το συνέλαβε ο Σπυρίδων Ζαμπέλιος τον 19ο αιώνα αγωνιζόμενος κατά των αρχαιολατρών που αντιμάχονταν το εκκλησιαστικό γεγονός και τη βυζαντινή παράδοση. «Αι πηγαί της νεοελληνικής εθνότητος», έγραφε, «υποβλύζουν υπόγειοι και αδιόρατοι εξ αυτής της θείας ενανθρωπήσεως. Αναπηδώσιν εις την επιφάνειαν της γης επί Κωνσταντίνου και Θεοδοσίου. Ζητούσι τον ευθύτερον και συμφορώτερον δρόμον επί Λέοντος του Θρακός άχρι Λέοντος του Ισαύρου και δεν ορμώσιν ακατάσχετοι πλέον ή εις τας ημέρας Βασιλείου του Μακεδόνος και των διαδόχων του, ιθυτενώς έκτοτε προς την σύγχρονον Παλιγγενεσίαν μας ευθυπορούσαι.» (Βυζαντιναί Μελέται, σ. 63, Αθήναι 1867).

Ποιητικότατα αλλά ακριβέστατα ο Ζαμπέλιος διέβλεπε «πνεύμα Κυρίου που ήλθεν επί την Ελλάδα» και «δύναμιν Υψίστου που επεσκίασεν αυτήν». Η αρχαία Ελλάδα, συνέχιζε ο μέγας ιστορικός μας, «συνθάπτεται τω Χριστώ» για να νικήσει διά του θανάτου τον θάνατο: «Συνθήκη κοσμοσωτήριος Ελλάδος και Χριστιανισμού, θεοκέλευστος συζυγία, το μέλλον αμφοτέρων εις τους αιώνας εξασφαλίζουσα! Η μεν Ελλάς παρέχει επ' αγαθώ της Οικουμένης τω Χριστιανισμώ παιδείαν, γλώσσαν, ευφυΐαν, καρτερίαν ακλόνητον εις βασανιστήρια. Προσφέρει θυσίαν αιματηράν τε και αναίμακτον. Ο δε Σωτήρ του κόσμου τίθησι εις τον δάκτυλον της μνηστής τον αρραβώνα της σωτηρίας (...) Θαύμα ξένον και όντως εκπληκτικόν! Διαλύεται εν σιγή η ενδοξοτέρα των εθνοτήτων της αρχαιότητος, το καύχημα των αιώνων αποσυντίθεται εν σκιά θυσιαστηρίου (...) Ο ανακαινιζόμενος Ελληνισμός πλεονεκτεί του πρεσβυτέρου προς συναίσθησιν εαυτού και προς πνευματικήν διαστολήν, άρα υπερτερεί και κατ' εθνικήν συνάφειαν (...) Πότε ανακύπτει ο Ελληνισμός των εμφυλίων ερίδων κεκαθαρισμένος; Πότε ει μη κατά τον μεσαίωνα, αναφαίνεται ακέραιος, ολομελής, απαραχάρακτος, καθάπερ σκεύος εξ αμιγούς φυράματος κατασκευασθέν;» (Βυζαντιναί Μελέται, σ. 43-45).

Διαφυλάσσοντας την ορθόδοξη πίστη και παράδοσή του ο Ελληνισμός διασώζει την πνευματική του αυτοτέλεια τόσο έναντι της ασιατικής Ανατολής όσο και έναντι της λατινικής Δύσης. Το άγιο βάπτισμα συχνότατα συνιστά και πράξη εξελληνισμού ενώ το συμβολο της Πίστεως διασώζει γένος και πίστη συνάμα. Διά της Ορθόδοξης Εκκλησίας δεν διασώθηκε απλώς η γλώσσα του έθνους -και η γλώσσα δεν είναι όργανο επικοινωνίας αλλά τρόπος σκέψεως, μέσο συνειδητοποίησης του προσώπου, εμπειρία της ζωής του, έκβαση ιστορική και διακεκριμένη πρόσληψη της πραγματικότητας. Διά της Ορθόδοξης Εκκλησίας υποτάχθηκε στην ελληνική ηγεμονία η ρωμαϊκή βούληση, διακόπηκαν οι βαρβαρικές διαβρώσεις, διαμορφώθηκε (επί Φωτίου και Κηρουλάριου) το Νεοελληνικό Εγώ, υπονομεύθηκε η σταυροφορική και λατινική κατάκτηση, αποσπάστηκαν από τον Μωάμεθ τα σωτήρια για το έθνος προνόμια.

Η χριστιανική ελληνορωμαϊκή αυτοκρατορία (που οι Φράγκοι κατακτητές της Δύσης ονόμασαν «Βυζάντιο» αφ' ενός για να μην την αναγνωρίζουν ως τη μόνη νόμιμη διάδοχο της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και αφ' ετέρου διότι η ονομασία «ελληνική μεσαιωνική» θα υπενθύμιζε τα νόμιμα δικαιώματα του νεοελληνικού κράτους) αποτέλεσε το μεσαιωνικό σχήμα του ελληνικού έθνους που ως κίνημα παιδείας και πολιτισμού ίσταται υπεράνω φυλετικών αποκλειστικοτήτων. Αλλά δεν αποτέλεσε απλώς τη μεσαιωνική αυτοκρατορία του χριστιανικού Ελληνισμού. Οριοθέτησε την εθνική μας συγκρότηση την οποία χρωστούμε στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Διότι «κύρος και σφραγίς Θεότητος εντετύπωται τη παρελθούση και τη μελλούση ημών Πολιτεία, τύπος ζώντος Θεού, σφραγίς και αποστολή σωτηρίας ανεξαλείπτως ενεχαράχθησαν επί του βίου μας» (Ζαμπέλιος, ό. π., σ. 61).

Χωρίς φυλετικές προκαταλήψεις, οι Βυζαντινοί είχαν πάντοτε συνείδηση του ελληνικού τους παρελθόντος. Η ελληνικότητά τους δεν ήταν μουσειακή. Ήταν ζώσα και δυναμική. Παρά ταύτα, συχνά, ειδικά στις πρώτες δεκαετίες του νεοελληνικού κράτους αλλά και ως τις μέρες μας επανέρχεται λόγος αμφισβήτησης αυτής της ελληνικότητας. Ένα ετερόκλητο μέτωπο διαφωτιστών και υπερορθοδόξων, αριστερών και φιλελεύθερων, παγανιστών και οικουμενιστών ομιλεί περί πολυεθνικής αυτοκρατορίας. Το Βυζάντιο ασφαλώς δεν ήταν μια εθνοφυλετική αυτοκρατορία. Αλλά η Ιστορία έχει αποδείξει ότι πίσω από όλες τις πολυεθνικές αυτοκρατορίες ένας εθνικός πολιτισμός κυριαρχεί και επιβάλλει την κυριαρχία του.

Ποιος αμφιβάλλει ότι η ΕΣΣΔ ήταν μια ρωσική αυτοκρατορία, ότι πίσω από την πολυεθνική σοβιετική αυτοκρατορία δέσποζε ο ρωσικός εθνικισμός διά της κομμουνιστικής ιδεολογίας, όπως στο Βυζάντιο ο ελληνισμός διά της ορθόδοξης πίστης συνέχιζε κυριαρχικά την εθνική του πορεία; Όπως ανέρχονταν στον βυζαντινό θρόνο πολλοί μη ελληνικής καταγωγής, έτσι και στο Κρεμλίνο εισέρχονταν πλήθος σοβιετικών μη Ρώσων αξιωματούχων. Αλλά το καίριο είναι ποιαν εθνική πολιτική και ποιον εθνικό πολιτισμό υπηρετούν. Και η βυζαντινή αυτοκρατορία διαπνέονταν από την οικουμενική αντίληψη του ελληνικού εθνισμού και ειδικά από τον πολιτισμό της ελληνιστικής περιόδου. Όταν αρχίζει η παρακμή, όλοι αυτονομούνται, συγκροτούν ξεχωριστά κράτη. Γιατί μένουν μόνοι οι Έλληνες να την υπερασπίζονται; Διότι αυτοί γνωρίζουν καλύτερα από τους σοφούς του καιρού μας ότι είναι η δική τους αυτοκρατορία. Αυτούς ονομάζουν Ρωμαίους, Ρωμιούς. Αυτούς κατηγορούν ως σήμερα Τούρκοι, Βαλκάνιοι και Δυτικοί ότι «επιδιώκουν την ανασύσταση του Βυζαντίου».

Η Κωνσταντινούπολις είναι η πρώτη πρωτεύουσα του έθνους -η πρώτη καθολικά αποδεκτή μετά από χιλιετίες πολλών ελληνικών κέντρων. Και είναι συνάμα η πρωτεύουσα του ελληνικού οικουμενισμού. Κληρονόμος των ελληνικών και ρωμαϊκών πολιτικών παραδόσεων, μοναδικό κέντρο της Εκκλησίας του Χριστού μετά την αποστασία του παπισμού, αποτελεί εσχατολογικό σύμβολο ενότητας του κόσμου καθώς αποτελεί εν ταυτώ νέα Ρώμη, νέα Ιερουσαλήμ και νέα Αθήνα. Συνθέτει δηλαδή τα κέντρα των τριών μεγάλων πολιτιστικών κύκλων του κόσμου. Το γεγονός αποδεικνύει την ποιοτική σημασία αυτής της περιόδου της εθνικής μας ιστορίας. Στο σταυροδρόμι Ευρώπης και Ασίας, Δύσης και Ανατολής, η Πόλη (όπως την ονόμασαν οι Έλληνες για να υπογραμμίζουν τη μοναδικότητά της αλλά και να τη συνδέσουν με την ιερή μνήμη της λέξεως αυτής στη συλλογική συνείδηση) εκφράζει την εθνική ιδιοσυστασία και την πολιτισμική αποστολή όχι μόνο του μεσαιωνικού αλλά και του νέου Ελληνισμού. Η τριαδική συγκρότηση της νεοελληνικής ψυχής (ελληνική, ρωμέικη, χριστιανική) έχει αφετηρία την πολιτική αναβίωση του έθνους, χάρη στην είσοδό του στην καινή κτίση του Χριστού και τέρμα το τέλος της Ιστορίας. Μεσολαβούν η χαίνουσα πληγή της 29ης Μαΐου 1453 και η εκκρεμής ενώπιον του Πνεύματος θεραπεία.

Ο μεσαιωνικός ελληνισμός, η Ρωμηοσύνη, είναι ο μητρικός μας χώρος. Η αυτοκρατορία που από χριστιανορωμαϊκή, εξελίχθηκε σε χριστιανική ελληνορωμαϊκή και κατέληξε σε ελληνορθόδοξη, εξελληνίστηκε ταχύτατα (δεν αναφερόμαστε ασφαλώς σε μια φυλετική κυριαρχία) και σφράγισε την παγκόσμια ιστορία. Δεν επιθυμούμε να την εξιδανικεύσουμε, αλλά δεν υπήρξε άλλη αυτοκρατορία, άλλη υπερδύναμη, που να πορεύθηκε χίλια εκατόν χρόνια ανάμεσα στο μεγαλείο και την εξαθλίωση, που βυθιζόταν στην αμαρτία λίγο πριν αναδυθεί στην αγιότητα, που έγινε όχημα εκπολιτισμού, εκχριστιανισμού και εξελληνισμού, που αντιστάθηκε σε βαρβάρους και σε σφετεριστές εξ όλων των σημείων του ορίζοντα. Δεν ήταν ένα κράτος όπως τα άλλα. Δεν θεμελιώθηκε από μια τυχαία πολιτική βούληση αλλά από την έξοχη φυσιογνωμία ενός ανθρώπου στον οποίο χρωστούμε την πολιτική αναβίωση του Ελληνισμού.

Η πλήρης επικράτηση του Χριστιανισμού στο ομοιογενές ελληνικό- ανατολικό τμήμα της αυτοκρατορίας οδήγησε τον Μέγα Κωνσταντίνο στην αναζήτηση μιας νέας οικουμενικής ταυτότητας. Καθώς η Ρώμη γκρεμίζεται μέρα με την ημέρα («πέθαινε και γελούσε» όπως έγραφε ο Σαλβιανός), ο Μέγας Κωνσταντίνος συλλαμβάνει την ιστορική στιγμή, τολμά και αποφασίζει τη μεγάλη πολιτειακή μετακόμιση. Η ελληνική Ανατολή μπορεί να σώσει την αυτοκρατορία. Ο Κωνσταντίνος αντελήφθη πρώτος μέσα στη ρωμαϊκή γραφειοκρατία πως μόνο ο χριστιανισμός και ο ελληνισμός μπορούσαν να αποκαταστήσουν την ενότητα της αυτοκρατορίας ή έστω να διασώσουν το μείζον επίτευγμα, τη συνείδηση της οικουμενικότητας. Η προσοχή του συνεπώς φυσικό ήταν να στραφεί στην Ανατολή παρότι έτσι εξασθενούσε τη Δύση έναντι των βαρβάρων του βορρά. Αργότερα θα υπήρχαν οι ευκαιρίες, πίστευε, της εδαφικής αποκατάστασης της οικουμενικότητας -και οι εξελίξεις του 5ου αι. με τον Ιουστινιανό τον δικαίωσαν, έστω πρόσκαιρα, πριν τα γερμανικά φύλα σφετεριστούν οριστικά τη ρωμαϊκή κληρονομιά.

Ο εκχριστιανισμός μπορεί να εκπολίτισε αυτά τα φύλα αλλά το μόνιμο αίσθημα μειονεξίας απέναντι στην ελληνική Ανατολή δεν θεραπεύτηκε ποτέ παρότι χωρίς την ελληνοχριστιανική Ανατολή ο ευρωπαϊκός πολιτισμός (για τον οποίο επαίρονται) δεν θα υπήρχε ποτέ. Τα φύλα που κατέκτησαν το δυτικό ρωμαϊκό κράτος τόσο πολύ ένοιωθαν τη βαρβαρότητά τους που αγωνίστηκαν να σφετεριστούν τη ρωμαϊκή κληρονομιά ονομάζοντας την Ανατολή «Βυζάντιο» και επιβάλλοντας τον όρο στη διεθνή ιστορική επιστήμη. Επέβαλαν μάλιστα στη γλώσσα τον όρο «βυζαντινολογώ» για το περιττό και το πομπώδες, τον «βυζαντινισμό» για τις «συνωμοσίες» κ.τ.ό., όρους, που σε απόδειξη ηθικής κατάπτωσης υιοθετήθηκαν και χρησιμοποιούνται από Έλληνες που προσβάλλουν μ' αυτόν τον αρκούντως γελοίο τρόπο τον εαυτό τους και τους πατέρες τους. Κι ας χρωστά τα μέγιστα ο ευρωπαϊκός πολιτισμός στην υπερφυή σύνθεση που συντελέστηκε στην Κωνσταντινούπολη, ελληνικού πολιτισμού, ρωμαϊκής πολιτικής θεωρίας και χριστιανικής πίστης, στη σύνθεση που συνιστά μια οικουμενική ταυτότητα ανεπανάληπτης συγκινησιακής έντασης και διαχρονικού δυναμικού προσανατολισμού.

Στην πόλη που ίδρυσε ο Κωνσταντίνος για να απελευθερωθεί από την παρηκμασμένη Ρώμη, ένας νέος κόσμος γεννιέται. Επιλέγουμε τη βασιλεία του Κωνσταντίνου ως απαρχή της μεσαιωνικής αυτοκρατορίας διότι απ' αυτήν υπάρχει η ουσιώδης διαφοροποίηση. Η χριστιανική εκκλησία, η ανατολική παράδοση και ο ελληνισμός (χωρίς το όνομά του ακόμη αλλά με την ψυχή και το σώμα του) δίνουν μιαν άλλη ύπαρξη στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Η αυτοκρατορία αυτή ήταν πάντοτε κάρφος στα μάτια της Δύσης. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο πολύς Γίββων, ιστορικός δέσμιος των δυτικών ιμπεριαλιστικών προκαταλήψεων, που θεωρεί την υπερχιλιετή βυζαντινή αυτοκρατορία... απλή παρακμή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, αποκαλεί Ρωμαίους τους Βυζαντινούς όποτε νικούν ή φέρονται ευγενώς και Έλληνες αν ηττώνται ή φέρονται δολίως. Η γελοιότητά του φθάνει στο σημείο να αστεΐζεται με τις μοναχές που αρπάζονταν από τους Τούρκους κατά την άλωση, λέγοντας πως «ίσως αι πλείσται επροτίμων τας αγρυπνίας του χαρεμίου παρά τας του μοναστηρίου» (Ζ', σ. 325). Τέτοια επιστημονική ακρίβεια διέπει τη δυτική ιστοριογραφία που διά του Γίββωνος υμνεί τον Ιουλιανό, τον Μωάμεθ, τον Τζέγκις Χαν και ό,τι τέλος πάντων έπληττε την ελληνοχριστιανική αυτοκρατορία. Δεν αντιλέγει κανείς πως η βυζαντινή ιστορία έχει και μελανές σελίδες και στίγματα (απάνθρωπες ποινές, εγκληματικά ήθη, ευνούχοι, δεισιδαιμονίες, ανθελληνικές φάσεις) αλλά αυτά είναι βάρη που η ρωμαϊκή (αρκούντως βαρβαρική) και η ανατολίτικη παράδοση (της ελληνιστικής περιόδου) κληροδότησαν στην αυτοκρατορία.

Το χριστιανικό κράτος της ρωμαϊκής Ανατολής (ο λαός του οποίου το αναγνώριζε πάντα ως «Ρωμανία», ως μια οικουμενική αυτοκρατορία και όχι ως μια αυτοκρατορία της Ανατολής) αναδύθηκε με την translatio imperii από τη Ρώμη στην Πόλη που θεμελίωσε στις 8 Νοεμβρίου 324 ο Κωνσταντίνος επί της αρχαίας πόλεως των Μεγαρέων, του Βυζαντίου. Η ίδρυση της νέας αυτοκρατορίας συντελείται, κατά την πίστη των κατοίκων της, κατά τρόπον υπερβατικό. Χαρακτηριστικό είναι το εξαποστειλάριο του όρθρου της εορτής των βασιλέων και ισαποστόλων της Εκκλησίας Κωνσταντίνου και Ελένης («ουκ εξ ανθρώπων είληφεν το βασίλειον κράτος, αλλ' εκ της θείας χάριτος») αλλά και η αναφορά του ίδιου του Κωνσταντίνου: «Ο Θεός που με έκρινε άξιο να εκπληρώσω τη βούλησή Του, με αναζήτησε και με έθεσε στην υπηρεσία του και εγώ (...) ανταποκρίθηκα στη θεία κλήση, απωθώντας και διασκορπίζοντας, χάρη σε κάποια ανώτερη δύναμη, τα δεινά που κατέχουν τον κόσμο ώστε το ανθρώπινο γένος (...) να επαναχθεί στο σεβασμό του θείου νόμου».

Το όραμα μιας νύχτας του Οκτωβρίου του 312, παραμονή της σύγκρουσης με τον Μαξέντιο έξω από τα τείχη της Ρώμης, αποτέλεσε την κρισιμότερη ώρα της αυτοκρατορίας αλλά και της ζωής του Κωνσταντίνου. Το λάβαρο με το μονόγραμμα του Χριστού που έδωσε τη νίκη στη Μουλβία γέφυρα αποτέλεσε σύμβολο και θεμέλιο όχι μόνο της πεποίθησης του Κωνσταντίνου ότι ήταν όργανο της θείας Πρόνοιας αλλά και συνολικά της βυζαντινής πολιτικής θεωρίας που θεωρεί την αυτοκρατορία επίγειο απείκασμα της Βασιλείας του Θεού. Ο Κωνσταντίνος είναι ο πρώτος χριστιανός βασιλέας της παγκόσμιας ιστορίας και γενικότερα της χριστιανικής μοναρχίας, αυτής της μεγάλης παράδοσης των μέσων αιώνων. Το έργο του, απόρροια όχι μόνο πολιτικού ενστίκτου αλλά και μεταφυσικής πίστης (ο Κωνσταντίνος διακινδύνευε τα πάντα με τη ρήξη του με το κατεστημένο της Ρώμης), υπήρξε μοναδικό. Κατ' αρχήν το διάταγμα των Μεδιολάνων που νομιμοποιεί τον χριστιανισμό και περιγράφει ένα εξαίρετο πρόγραμμα ανεξιθρησκίας που δυστυχώς δεν ακολούθησαν οι διάδοχοι του. Η χριστιανικής εμπνεύσεως μεταρρύθμιση του ποινικού και δημόσιου δικαίου και η διοικητική μεταρρύθμιση συμπληρώνουν το έργο του γενάρχη του χριστιανικού ελληνισμού που υιοθετεί την ελληνική δημοκρατική παράδοση συγκαλώντας Οικουμενική Σύνοδο (Νίκαια 325) για τη λύση των δογματικών διαφωνιών.

Αν οι διάδοχοί του δεν συνέχισαν το κλίμα ανοχής προς τις αιρέσεις, ακόμη και προς τον παγανισμό, που επεδείκνυε ο Κωνσταντίνος, δεν το έπραξαν από θεολογικές επιταγές ή εκκλησιαστική υποκίνηση αλλά από τη μεσαιωνική αντίληψη κρατικής ενότητας που απαιτούσε και τη θρησκευτική ενότητα, από την αντίληψη που θεωρεί την αίρεση πράξη εσχάτης προδοσίας. Το φιλελεύθερο πνεύμα του Κωνσταντίνου αποτυπώνεται έξοχα στα ίδια του τα λόγια: «Ειρηνεύειν σου τον λαόν και αστασίαστον μένει επιθυμώ, υπέρ του κοινού της οικουμένης και του πάντων των ανθρώπων χρησίμου. Ομοίαν τοις πιστεύουσιν οι πλανώμενοι χαίροντες λαμβανέτωσαν ειρήνης τε και ησυχίας απόλαυσιν. Αύτη γαρ η της κοινωνίας επανόρθωσις και προς την ευθείαν αγαγείν οόόν ισχύει. Μηόείς τον έτερον παρενοχλείτω. Έκαστος όπερ η ψυχή βούλεται τούτο και πραττέτω».

Ο ελληνικός πολιτισμός είναι το συμπαγέστερο βάθρο της βυζαντινής ιδεολογίας. Δεν ήταν απλώς μια παράδοση ή μια πνευματική καλλιέργεια που ενσωμάτωσε η ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Υπήρξε μια δύναμη μεταμόρφωσης που ανοικοδόμησε την αυτοκρατορία και διαμόρφωσε τις εξελίξεις στο ανατολικό τμήμα που συνιστούσε ελληνική εθνολογική βάση. Ωστόσο, η χριστιανική αυτοκρατορία που ο Κωνσταντίνος θεμελίωσε δεν θα αποδεχθεί ποτέ τον περιορισμό της στην Ανατολή, η ιδέα της αποκατάστασης του οικουμενικού ρωμαϊκού μεγαλείου είναι άκαμπτη. Μοναδική κληρονόμος του ρωμαϊκού κράτους, η Κωνσταντινούπολη θεωρεί ηθικά απαράδεκτη τη διάρρηξη της οικουμενικής βασιλείας. Ο αυτοκράτορας δεν είναι ασύδοτος, όπως στη Ρώμη, σύντομα ονομάζεται «βασιλεύς» (όπως στην ελληνική παράδοση) και ο θεωρητικός της βυζαντινής μοναρχίας Συνέσιος θα υπενθυμίζει ότι «βασιλέως τρόπος ο νόμος, τυράννου δε ο τρόπος νόμος». Οι δήμοι και κυρίως ο στρατός, ο ένοπλος λαός (οι κατεξοχήν δημοκρατικοί θεσμοί λαϊκής συμμετοχής στη βυζαντινή πολιτική) θα επεμβαίνουν όποτε διαταράσσεται αυτή η αρχή.

Η πάλη κατά των αιρέσεων, η χριστολογική κρίση, η εικονομαχία είναι φάσεις της πάλης του Ελληνισμού κατά του ανατολικού πνεύματος ενώ η σύγκρουση με τη φραγκολατινική Δύση και οι θεολογικές έριδες των τελευταίων αιώνων είναι ουσιαστικά η πάλη κατά του βορείου πνεύματος. Διότι πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι η Δύση ουσιαστικά υποδουλώθηκε στο βόρειο πνεύμα και ό,τι καταχρηστικά ονομάζουμε δυτικός πολιτισμός είναι στην πραγματικότητα βόρειο ενώ η Ορθοδοξία αποτελεί έργο του Έλληνος ανθρώπου της χριστιανικής Ανατολής. Η πτώση της Δυτικής Ρωμηοσύνης αλλά και η προέλαση του Ισλάμ στην Ανατολή θα διαμορφώσουν το διμέτωπο αντιστασιακό πνεύμα του Νέου Ελληνισμού, αυθεντικού κληρονόμου των ελληνορωμαϊκών παραδόσεων. Η Ορθοδοξία πέρα από Εκκλησία θα αναδειχθεί σε πνευματικό πλαίσιο του έθνους εντός του οποίου εκφράζεται η εθνική συνείδηση, κτυπά η εθνική καρδιά, διασώζεται ένας κόσμος ενδόξου παρελθόντος και ένας κόσμος λυτρωτικής ελπίδας, ένας κόσμος καθαρός από δυτικές και ανατολικές αιρέσεις που θα αλλοίωναν την εθνική φυσιογνωμία. Γι' αυτό και ο αγώνες των ταπεινών Βυζαντινών υπέρ της Ορθοδοξίας αντικειμενικά ήσαν αγώνες και για τον Ελληνισμό.