Μελέτη ζωῆς
- ἤ, ὁ φιλόσοφος καὶ τὸ κουνούπι (μέρος α')
- ἤ, ἡ τραγικὴ ἀντίθεσις τοῦ φθαρτοῦ μὲ τὸ αἰώνιο
- ἤ, ὁ φιλόσοφος καὶ τὸ κουνούπι (μέρος α')
- ἤ, ἡ τραγικὴ ἀντίθεσις τοῦ φθαρτοῦ μὲ τὸ αἰώνιο
.jpg "Ὀμὰρ Καγιάμ")
Κουνούπι: τὸ μεταφυσικὸ σκάνδαλο.
Εἴχα καὶ ἄλλοτε ἐπισημάνει τὸ μεταφυσικὸ σκάνδαλο ποὺ λέγεται «κουνούπι». Ὁ ἄνθρωπος, ὑποτίθεται, εἶναι ἀνώτερο πνευματικὸ ὄν, συγκλονιζόμενο ἀπὸ μεταφυσικὴ ἀγωνία γιὰ τὸ νόημα τοῦ κόσμου καὶ τῆς ζωῆς, γιὰ τὸ μέλλον τῆς ἀνθρωπότητος, γιὰ τὴν ἀλήθεια καὶ τὴν ὀμορφιὰ τοῦ κόσμου. Ὅμως ἐμένα μὲ ἀπασχολεῖ τὸ κουνούπι ποὺ μὲ τσίμπησε στὸν ἀστράγαλο καὶ μὲ τρίβει καὶ μὲ ἐνοχλεῖ. Δὲν εἶναι ἐξωφρενικό, καὶ βαθιὰ τραγικό;
Σκεφτεῖτε το. Τὸ κουνούπι εἶναι τὸ μέγα μεταφυσικὸ σκάνδαλο. Τὶ Σωκράτηδες καὶ Ἡράκλειτοι καὶ Λάο Τσὲ καὶ Κομφούκιοι καὶ Κὰντ καὶ Νίτσε καὶ Χάιντεγκερ, νὰ ἀραδιάζουν ὑψιπετεῖς φιλοσοφίες... Τσάφ, τὸ κουνουπάκι, καὶ οἱ φιλοσοφίες σκάνε σὰν σαπουνόφουσκες. Τὸ κουνούπι τσιμπᾷ τὴν ἀχίλλειο πτέρνα (pun intended) τῆς φιλοσοφίας.
Ἕνας ἄνθρωπος εὐαίσθητος καὶ καλλιεργημένος ζεῖ τὴν ζωὴ βαθύτερα ἀπὸ τὴν ἐπιφανειακὴ καὶ συμβατικὴ καθημερινότητα. Ζεῖ ὅ,τι ἀφήνει ψήγματα χρυσοῦ στὴν ψυχή, καθὼς τὸ ποτάμι τοῦ χρόνου ξεπλένει τὶς ματαιότητες ποὺ μᾶς περισποῦν καὶ μᾶς ἀναλίσκουν. [1]
Ἕνας φιλόσοφος στοχάζεται καὶ βυθομετρεῖ τὴν οὐσία τῶν πραγμάτων.
Ὁ σοφὸς ἀσκητής, διὰ τῆς ἀσκήσεως, γίνεται ἕνα μὲ τὴν οὐσία αὐτήν.
Ἔστω τώρα ὅτι ἕνα κουνούπι μᾶς τσιμπᾷ τὸ δάκτυλο· ἢ τὸ αὐτὶ τοῦ φιλοσόφου, τὴν ὥρα ποὺ στοχάζεται τὸ νόημα τῆς ζωῆς.
Τί συμβαίνει;
Ἀπολαμβάνουμε τὴν θαλπωρὴ τῆς οἰκογενειακῆς ζωῆς;
Ἀγωνιζόμαστε γιὰ τὰ μεγάλα ἰδανικά, τὴν πρόοδο τῆς κοινωνίας καὶ τοῦ ἔθνους;
Στοχαζόμαστε τὸ νόημα τοῦ κόσμου καὶ τῆς ζωῆς;
Ὄχι! Ἀντὶ γιὰ τὴν οἰκογένεια, τὴν κοινωνία καὶ τὸ ἔθνος, τὸ νόημα τοῦ κόσμου καὶ τῆς ζωῆς, ὁλόκληρο τὸ εἶναι μας ἐπικεντρώνεται στὸ κουνούπι! Ἀντὶ νὰ στοχάζεται περιδεὴς ὁ φιλόσοφος τὸ νόημα τοῦ σύμπαντος, ξύνει τό αὐτί του καὶ κυνηγᾷ τὸ κουνούπι!
Δὲν εἶναι τρομερό πόσο τὸ εἶναι μας εἶναι δέσμιον τῆς φθορᾶς;
Ἕνα τίποτε εἶναι ὁ ἄνθρωπος; Ὅλα τὰ μεγάλα καὶ τὰ σπουδαῖα τῆς κούφιας κεφαλῆς μας, μιὰ σαπουνόφουσκα, ποὺ τὴν τσιμπᾷ ἕνα κουνούπι;
Στοχαζόμενος τὸ φλέγον τοῦτον ζήτημα, ἐρεύνησα τὸ Διαδίκτυον διὰ κώνωπας καὶ φιλοσόφους. Εὐρῆκα τὸν κώνωπα, ὄχι περὶ τὸ οὖς φιλοσόφου, ἀλλὰ ἐπὶ κέρατος βοός. Γνωστὸς μῦθος τοῦ Αἰσώπου, ἡ δὲ φράσις παροιμιώδης.
Τὸ συγκλονιστικόν, ὅμως, εἶναι τὸ ἐξῆς. Συγκρίνετε τὴν μακαριότητα τοῦ ἀγαθοῦ βοδιοῦ ποὺ ἀμέριμνο μασουλᾷ τὸ χορταράκι του στὸ λιβάδι, μὲ τὸ φαιδρὸν θέαμα τοῦ φιλοσόφου ποὺ κυνηγᾷ τὸ κουνούπι μὲ τὴν παντόφλα στὸ χέρι.
Ποῖος ὁ σοφός, ἑπομένως; Ὁ Γεώργιος Σουρῆς ἀπαντᾷ εὐγλώττως («Ὁ Φασουλῆς φιλόσοφος»):
Ἕνα κουνούπι ζωηρὸ ἐκάθισε μιὰ μέρασ᾿ ἑνὸς βοδιοῦ τὸ κέρατο κι ἐσφύριζ᾿ ἐκεῖ πέρα,κι εἶπε τὸ βόδι μὲ ψυχρὸν Ἐγγλέζου χαρακτῆρα:«Καὶ ὅταν ἦλθες κι ἔφυγες χαμπάρι δὲν σ᾿ ἐπῆρα».Ἂν ἠμπορῆς, βρὲ ἄνθρωπε, πές του καὶ σὺ αὐτά,ὅταν στ᾿ αὐτιά σου νηστικὸ σφυρίζοντας πετᾶ.Μὲ σφύριγμα καὶ δάγκωμα κακὰ σὲ ξημερώνει,ἂν δὲν σκεφτῆς δελτάριον ν᾿ ἀνάψης Ζαμπιρόνη.
Σημειώσεις:
[1] Δεῖτε π.χ. πῶς στοχάζονται γιὰ τὴν αὐθεντικὴ ζωὴ οἱ κάτωθι συγγραφεῖς (ἀναφέρω μερικὲς περιπτώσεις ἐνδεικτικῶς):
* * *
α) Ὀδυσσέας Ἐλύτης, «Ἐν λευκῷ», ἐκδ. Ἴκαρος, 2006 (ζ' ἔκδ.· α' ἔκδ. 1992).
Τί θεωρεῖ σημαντικόν, στοιχεῖον τῆς ὄντως ζωῆς, ὁ Ἐλύτης; Ὄχι αὐτὸ ποὺ δίδει ἀπατηλὴ ὑστεροφημία. Γράφει («Τὰ δημόσια καὶ τὰ ἰδιωτικά», 1983 καὶ 1989):
«Τὸ μόνο πρᾶγμα ποὺ παίρνει μαζί του πεθαίνοντας ὁ ἄνθρωπος εἶναι τὸ μικρὸ ἐκεῖνο μέρος τῆς περιουσίας του ποὺ ἴσα ἴσα δὲν ἐνδιαφέρει κανέναν ἄλλο. Κάτι λίγες αἰσθήσεις ἢ στιγμές· δυὸ τρεῖς νότες κυμάτων, τὴν ὥρα ποὺ τὸ μαλλὶ τὸ παίρνει ὁ ἀέρας μὲ τὰ γλυκὰ ψιθυρίσματα μὲς στὸ σκοτάδι· ὀλίγες μέντες ἀπὸ δυὸ κοντὰ κοντὰ βαλμένες ἀνάσες· ἕνα τραγούδι βαρύθυμο, σὰν βράχος μαῦρος· καὶ τὸ δάκρυ, τὸ δάκρυ τῆς μιᾶς φορᾶς, τὸ γιὰ πάντοτε. Ὅλα ὅσα, μ᾿ ἄλλα λόγια, κάνουν τὴν ἀληθινή του φωτογραφία, τὴν καταδικασμένη νὰ χαθεῖ καὶ νὰ μὴν ἐπαναληφθεῖ ποτέ.
»Ἀποδίδω μεγάλη σημασία σ᾿ αὐτὸ τὸ ἔσχατο τοῦ ἑαυτοῦ μας ἀντίτυπο. Πού, ἐὰν συμβαίνει νὰ διακρίνουμε πίσω του ἀφρισμένη τὴ θάλασσα ἢ λευκὸ τὸ σπιτάκι, νὰ μὴν προσπερνᾶμε, τάχατες οἱ ἀνώτεροι ἐμεῖς, παρὰ νὰ γονυπετοῦμε καὶ νὰ κάνουμε τὸ σταυρό μας μὲ δέος. Ἕνα εἰκόνισμα εἶναι κι αὐτὸ τὸ πελαγίσιο κομμάτι, ποὺ τὸ ξύλο του ἔχει μαυρίσει ἀπὸ τοὺς καπνοὺς παλαιῶν ἀγώνων, ἀλλὰ ποὺ τ᾿ ἁγιωτικό του ἀναδίδει ἀκόμη Ἀναξίμανδρο.
»Περιμένω τὸν καλλιτέχνη -ποὺ ὅσο περνᾶν τὰ χρόνια τόσο λιγότερες πιθανότητες ὑπάρχουν ν᾿ ἀναφανεῖ- τὸν ἰκανὸ νὰ στήσει, ἀποστραγγίζοντας ὅλο τὸ ἀπόθεμα τοῦ θυμητικοῦ μας, τὸ μνημεῖο στὸν «ἄγνωστο ἰδιώτη». Ὅπως ὣς τώρα ἐστήσαμε σὲ κάθε γωνιὰ τοῦ τόπου μας κάποιο μνημεῖο στὸν «ἄγνωστο στρατιώτη».»
Καὶ γιὰ τὴν Ἀνάγκη ποὺ μᾶς ἀπομακρύνει ἀπὸ τὴν ἰδιωτικὴ ὁδὸ τῆς γνήσιας, πραγματικῆς ζωῆς, σημειώνει («Ἡ ἰδιωτικὴ ὁδός», 1990):
«Ἡ ἰδιωτικὴ ὁδὸς «κόβει» μέσ᾿ ἀπ᾿ τὸ χρόνο. Πᾶς πιὸ γρήγορα σπίτι σου ἀπὸ τὴν Κωνσταντινούπολη. Καὶ πάλι, τὸ σπίτι σου δὲν εἶναι ἀκριβῶς ἐκεῖνο ποὺ ἤξερες. Εἶναι μιὰ ἀγροικία μεγάλη, μὲ διπλὲς πέτρινες σκάλες, σὰν ἐκείνη τοῦ Πούσκιν στὴν Κριμαία. Παράδειγμα στὴν τύχη φέρνω.
»Κάποτε συμβαίνει καὶ νὰ προλαβαίνεις τὰ πράγματα στὴν παιδική τους ἡλικία: τὸ αὐλιδάκι, τὸ κουζινάκι, τὴ λεμονίτσα, τὶς λιμνοῦλες. Ἀντιλαμβάνεσαι πόσο λίγη σημασία ἔχει ὁ χρόνος, ἂν δὲν εἶσαι ληξίαρχος. Καὶ ρίχνεις τὴν κάθετή σου μέσα στὰ γεγονότα, γιὰ ν᾿ ἀνασύρεις, ἁπλῶς, λίγην εὐφράδεια νερῶν, μιὰν ἀντανάκλαση, μιὰ κυανὴ διαφάνεια. Τ᾿ ἄλλα, καὶ δὴ σὲ κατάσταση ὠμή, σοῦ εἶναι ἄχρηστα! Βγάνουν συμφέρον· ὀξυγόνο δὲ βγάνουν. Κι ἡ φρόνηση τῆς ἐλαίας ἀπὸ κοντά.
»Εἶναι ἀνοιχτὴ γιὰ τὸν καθένα μας ἡ ἰδιωτική του ὁδός. Καὶ ὅμως, τὴν ἀκολουθοῦν ἐλάχιστοι. Μερικοί, μόνον ὅταν συμβεῖ, μία ἢ δύο φορὲς στὴ ζωή τους, νὰ εἶναι ἐρωτευμένοι. Κι οἱ ὑπόλοιποι ποτέ. Εἶναι αὐτοὶ ποὺ ἀποχωροῦν μιὰ μέρα ἀπὸ τὴ ζωὴ χωρὶς νὰ ἔχουν πάρει κὰν εἴδηση τὶ τοὺς συνέβη. Καὶ εἶναι κρίμας. Εἶναι κρίμας αὐτὸς ὁ ἰσόβιος ἐγκλεισμὸς στὴν κιβωτὸ τῆς Ἀνάγκης, μὲ καθηλωμένες τὶς αἰσθήσεις σὲ ὑπηρετικὸ ἐπίπεδο. Καὶ νά ᾿φταιγε μόνον ἡ ἔλλειψη παιδείας; Ἐδῶ, κι ἕνας ἀμπελουργὸς ἢ ἕνας ψαράς, ἐὰν εἶναι αὐθεντικοί, φτάνουν, ἀπὸ τὴν ἄποψη τῆς συνειδητοποίησης τῶν δρωμένων, στὸν ἴδιο βαθμὸ ποὺ φτάνει καὶ ὁ ποιητής. Μυριάδες ἀνεπαίσθητες δονήσεις ἀπὸ τὴν πυρωμένη γῆς ἢ το πρωινὸ πέλαγος ἐπενεργοῦν πάνω τους, μὲ ἀποτέλεσμα ὁ ψυχισμός τους νὰ δέχεται καὶ ν᾿ ἀποταμιεύει ἐγχαράξεις ἀνώνυμα θεϊκές.»
* * *
β) Χρῆστος Γιανναρᾶς, «Ἡ ἐλευθερία τοῦ ἤθους», ἔκδ. Ἴκαρος, 2002 (α' ἔκδ. Ἀθηνᾶ, 1970· β' ἔκδ. Γρηγόρης, 1979), κεφ. «Ἡ ἁμαρτία: ὑπαρκτικὴ ἀποτυχία καὶ ἀστοχία - Ἡ πτώση ἀπὸ τὴν ζωὴ στὴν ἐπιβίωση».
* * *
γ) Χρῆστος Μαλεβίτσης, «Τὸ παρδαλὸ γατάκι»
(«Ἡ Καθημερινή», 22-6-1991· ἀναδημοσίευσις: «Δοκίμια ἰδεῶν», ἐκδ. Δωδώνη, 1993, σελ 242-245)
Ἡ ἐπίμονη ἐπανάληψη τῆς καθημερινότητας μουδιάζει τὴ συνείδηση. Τὴν περικαλύπτει μὲ κρούστα ἀδιαφορίας καὶ ἀχρηστεύει τὶς πλέον οὐσιώδεις λειτουργίες της: τὸν ξάφνιασμα, τὸν θαυμασμό, τὴν φρίκη. Ἀκόμη καὶ συνταρακτικὰ περιστατικὰ δὲν εἶναι ἀρκετὰ γιὰ νὰ θραύσουν αὐτὴν τὴν κρούστα. Εἶναι ὅμως φορὲς ποὺ κάποιο ἀσήμαντο συμβὰν ἐπιφέρει ρωγμὴ στὴν κρούστα. Καὶ ἀποκαλύπτεται ὁ μαγικὸς κόσμος τοῦ οὐσιώδους. Μαζὶ μὲ τὸ ρίγος τῆς παρθενικῆς ἐνοράσεως τοῦ κόσμου. Καὶ συνειδητοποιοῦμε πὼς ζοῦμε σὲ δάσος γοητευτικὸ καὶ ἐπίφοβο. Εἶναι σὰν τὸ «πανέρμο δάσος», ἐντὸς τοῦ ὁποίου αἰφνίδια βρέθηκε ὁ Σολωμός, «μὲ λογισμὸ καὶ μ᾿ ὄνειρο».
Τὸ παρδαλὸ γατάκι ἦρθε στὴ ζωὴ πρὶν λίγες μέρες. [...]
* * *
δ) Δημήτρης Λιαντίνης, «Γκέμμα», ἐκδ. Βιβλιογονία, 1997, κεφ. «Ἡ κυκλώπεια». Ὁ Λιαντίνης, στὸ δοκίμιο αὐτό, μὲ ἀφορμὴ τὴν «κυκλώπεια» ραψωδία τῆς Ὀδύσσειας τοῦ Ὁμήρου, πραγματεύεται τὸ ζήτημα τῆς καθημερινῆς μέριμνας, ἡ ὁποία βυθίζει τὸν ἄνθρωπο στὴν ὀντολογικὴ λήθη, στερώντας του τὴν ἀ-λήθεια τῆς ὑπάρξεως. Ὁ ἄνθρωπος τότε γίνεται «σκιᾶς ὄναρ» (Πίνδαρος), οὐσιαστικῶς νεκρός, ὅπως οἱ Λονδρέζοι ποὺ ἔβλεπε ὁ T.S. Eliot («Ἔρημη Χώρα») νὰ περνοῦν ἀπὸ μιὰ γέφυρα τοῦ Τάμεσι:
Χύνονταν στὸ Γιοφύρι τῆς Λόντρας ἕνα πλῆθος, τόσοι πολλοί,
Δὲν τό ᾿χα σκεφτεῖ πὼς ὁ θάνατος εἶχε ξεκάνει τόσους πολλούς.
Καὶ πραγματεύεται ὁ Λιαντίνης τὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος, μὲ σκληρὸ ἀγῶνα, ἁρπάζοντας τὸν καιρό, μπορεῖ ἀπὸ τὸ Man νὰ περάσῃ στὸ Existenz (Χάιντεγγερ), ὁ Οὖτις νὰ γίνῃ Ὀδυσσεύς (Ὅμηρος).
Ὡστόσο ὁ Λιαντίνης φαίνεται τελικῶς νὰ περιορίζῃ τὴν ἐπίτευξι τῆς ὀντολογικῆς ὑπάρξεως, ἀλλὰ καὶ τῆς μόνης δυνατῆς ἀθανασίας, στὴν ὑστεροφημία, ἢ τουλάχιστον νὰ θεωρῇ τὴν τελευταία ἀναγκαία. Ὅμως, ἐνίσταται ἐδῶ ὁ αὐτοκράτωρ Μάρκος Αὐρήλιος («Τὰ εἰς ἑαυτόν», 4.19.1):
«Ὁ περὶ τὴν ὑστεροφημίαν ἐπτοημένος οὐ φαντάζεται ὅτι ἕκαστος τῶν μεμνημένων αὐτοῦ τάχιστα καὶ αὐτὸς ἀποθανεῖται· εἶτα πάλιν ὁ ἐκεῖνον διαδεξάμενος, μέχρι καὶ πᾶσα ἡ μνήμη ἀποσβῇ διὰ ἁπτομένων καὶ σβεννυμένων προιοῦσα. ὑπόθου δ᾿, ὅτι καὶ ἀθάνατοι μὲν οἱ μεμνησόμενοι, ἀθάνατος δὲ ἡ μνήμη· τί οὖν τοῦτο πρὸς σέ;»
Καὶ εὑρίσκει γαλήνην μόνον εἰς τὴν ἔνταξιν τοῦ ὁλιγοστίγμου ἀνθρώπου εἰς τὴν ἀρμονίαν τοῦ αἰωνίου κόσμου (5.24.1):
«Μέμνησο τῆς συμπάσης οὐσίας, ἧς ὀλίγιστον μετέχεις, καὶ τοῦ σύμπαντος αἰῶνος, οὗ βραχὺ καὶ ἀκαριαῖόν σοι διάστημα ἀφώρισται, καὶ τῆς εἱμαρμένης, ἧς πόστον εἶ μέρος.»
Ἀλλοῦ, ὅμως, ὁ Δημήτρης Λιαντίνης μᾶς δίνει ἕνα ἐξαίσιο δεῖγμα αὐθεντικῆς ζωῆς:
[...περπάτησες στὴν φεγγαράδα μὲ τὴν κοπέλα... (νὰ τὸ βρῶ)]
* * *
ε) Παντελῆς Γιαννουλάκης, «Τα ψάρια δεν ξέρουν ότι βρέχει», εκδ. άγνωστο, β' έκδ., Θεσσαλονίκη 2009, κεφ. «Ἀναρωτήθηκες ποτὲ ἂν εἶσαι στ᾿ ἀλήθεια ἕνας ἐλεύθερος ἄνθρωπος;» (σελ. 76-79)
Ἀναρωτήθηκες ποτὲ ἂν εἶσαι στ᾿ ἀλήθεια ἕνας ἐλεύθερος ἄνθρωπος;
[Ἀντ᾿ αὐτοῦ, ὅμως...]
Πλέον, το μόνο που θέλουν όλοι είναι να κοιμηθούν, όλοι νυστάζουν, δεν μπορούν να πάρουν τα πόδια τους, σέρνονται από δω κι από κει, βουτηγμένοι στις υποχρεώσεις, κουρασμένοι, απελπισμένοι, χασμουριούνται, κάθονται αποσβολωμένοι μπροστά σε μια τηλεόραση ώσπου τελικά να τους πάρει πάλι ο ύπνος, και το πρωί δεν μπορούν να ξυπνήσουν, κοιμούνται όρθιοι στους δρόμους, ξεχνάνε αμέσως ακόμη και τα όνειρα που είδαν, τρακάρουν ο ένας με τον άλλον, κι όταν συνέρχονται για λίγο, το μόνο που κάνουν είναι να προσπαθούν να εκμεταλλευτούν ή να βλάψουν ο ένας τον άλλον.
(σελ. 239)
Ὅμως καὶ πάλι ὁ Παντελῆς Γιαννουλάκης μᾶς θυμίζει σὲ μιὰ σελίδα τοῦ βιβλίου του («Τα ψάρια δεν ξέρουν ότι βρέχει» (ἐκδ. άγνωστο, β' ἔκδ., Θεσσαλονίκη 2009), κεφ. «Ὅ,τι βλέπουμε εἶναι ψεύτικο») τὸν Ὀμὰρ Καγιάμ:
«Ὅ,τι βλέπουμε εἶναι ψεύτικο, δὲν χρειαζόμαστε στ᾿ ἀλήθεια τίποτε, αὐτὸ μοῦ εἶπε μιὰ ἡμιφωτισμένη νύχτα στὴ βιβλιοθήκη τοῦ γέροντα Χέρμαν Ἔσσε, Ὀμὰρ Καγιάμ.
"Μιὰ κούπα κρασὶ χρειάζομαι κι ἕνα βιβλίο μὲ ποιήματα,»
μισὴ φέτα ψωμὶ γιὰ νὰ δαγκώσει τὸ πικραμένο μου στόμα,
καὶ τότε ἐσὺ κι ἐγώ, καθισμένοι σὲ κάποιον βράχο τῆς ἑρήμου,
θά ᾿χουμε περισσότερο πλοῦτο ἀπ᾿ ὅλα τὰ βασίλεια τῶν Σουλτάνων."
( -Ἀπὸ ἀγγλικὴ μετάφρασι:
A Book of Verses underneath the Bough,
A Jug of Wine, A Loaf of Bread—and Thou
Beside me singing in the Wilderness—
Oh, Wilderness were Paradise enow!
- Καὶ ἀπὸ ἄλλη ἀγγλικὴ μετάφρασι:
Here with a Loaf of Bread beneath the Bough,
A Flask of Wine, a Book of Verse - and Thou
Beside me singing in the Wilderness -
And Wilderness is Paradise enow.
(Omar Khayyám, "Rubaiyat")
)
...Καὶ τὸν Γουίλιαμ Μπάτλερ Γέητς:
«Ἀποχαιρετῶ τὸν ἀναγνώστη μου μὲ ἕνα ἀγαπημένο μήνυμα ποὺ ἄφησε πίσω του ὁ ποιητὴς καὶ ἄρχοντας τοῦ Φανταστικοῦ, Γουίλιαμ Μπάτλερ Γέητς:
"Ἂς προχωρήσουμε μπροστά, βάρδοι καὶ παραμυθάδες, κι ἂς ἀδράξουμε ὅποιο λάφυρο λαχταρᾶ ἡ καρδιά, καὶ μὴ φοβᾶστε. Μὴ φοβᾶστε. Τὰ πάντα ὑπάρχουν. Τὰ πάντα εἶναι ἀληθινά. Καὶ ἡ Γῆ, δὲν εἶναι παρὰ ἕνας κόκκος σκόνης κάτω ἀπὸ τὰ πόδια μας."»
(
"Let us go forth, the tellers of tales, and seize whatever prey the heart long for, and have no fear. Everything exists, everything is true, and the earth is only a little dust under our feet."
(William Butler Yeats, "The Celtic Twilight")
)
* * *
Βλέπε ἐπίσης:
Φειδίας Μπουρλᾶς, «Ἐνάντια στὴν πραγματικότητα, ἢ περὶ ἐλευθερίας»
* * *
Ἡ αὐθεντικὴ ζωή
- ἤ, ὁ φιλόσοφος καὶ τὸ κουνούπι (μέρος β')
Ἀφορμή, ἕνα κείμενο τοῦ ἱστολογίου grmanifesto, «facebook: εικονική ζωή», 6 Ἰαν. 2010:
«[...] Το facebook είναι μια τεράστια βιτρίνα, στην οποία μπαίνουν κι εκτίθενται οικειοθελώς ως πραμάτεια οι χρήστες του, οι οποίοι, συνήθως, φιλοτεχνούν ένα «προφίλ» το οποίο, απέχει λίγο ή περισσότερο από την πραγματικότητα. Αυτό που πολλοί όντως είναι, μπερδεύεται εκούσια ή ακούσια με αυτό που θα ήθελαν να είναι. Εκατομμύρια εξαρτημένες ασημαντότητες, περιτρυγυρισμένες από εικονικούς φίλους, αυταπατώνται ότι είναι κάτι περισσότερο από αυτό που πραγματικά είναι. Αυταπατώνται ότι ενδιαφέρουν, ότι η γνώμη τους μετράει. Ό,τι τους αρνείται η πραγματική ζωή τους το προσφέρει αφειδώλευτα η κλειδαρότρυπα. Επιδειξίες κι οφθαλμολάγνοι μαζί, σκηνοθετούν τον εαυτό τους, παρακολουθώντας ταυτοχρόνως τις σκηνοθετημένες ζωές των άλλων. «Χρόνια πολλά καλή μου!» -όχι επειδή σε νοιάζομαι, αλλά επειδή μου το θύμισε το PC μου. Ανταλλάσονται ακαταπαύστως κοινοτοπίες, ψέματα και προσωπικά δεδομένα. [...]
Στον θαυμαστό καινούργιο κόσμο μας που περισσεύει η «επικοινωνία» οι άνθρωποι, μόνοι όσο ποτέ άλλοτε, διψούν για επαφή κι αντ’ αυτής ξεδιψούν με παραισθησιογόνα, σπαταλώντας τον χρόνο τους κι εκθέτοντας εθελουσίως τους ανήμπορους εαυτούς τους. Οι περισσότεροι μάλιστα από αυτούς πάσχουν από ένα μικρό ή μεγάλο σύνδρομο ναρκισσισμού που δεν τους επιτρέπει να επικοινωνήσουν πραγματικά, που τους αναπαύει όμως η «ασφάλεια» της ψευδοεπικοινωνίας. Ποιος όμως μπορεί να αρνηθεί ότι υπάρχουν πάμπολλοι πληκτικοί άνθρωποι που διασκεδάζουν την μοναξιά τους με τις εικονικές «σχέσεις» του διαδικτύου; Άνθρωποι που δεν τα καταφέρνουν καθόλου καλά με την εικόνα τους, τα πάνε περίφημα με τις εικονικές επαφές τους. Σε όλους αυτούς οι σελίδες «κοινωνικής δικτύωσης» λειτουργούν ως παραισθησιογόνα. Γίνονται το ψυχότροπο αντίδοτο της χαμηλής τους αυτοεκτίμησης, πληρώνοντας την αίσθηση του κενού και της μοναξιάς με ηλεκτρονικές «σχέσεις», των οποίων η διαφορά με τις πραγματικές είναι τόση, όση η διαφορά του έρωτα με το ξεφύλισμα πορνοπεριοδικών. [...]
Στην πραγματικότητα κανένα facebook δεν βοηθά τους ανθρώπους να συναντηθούν. Όντας βιτρίνα, κάνει πιο ευχάριστη πιθανόν την απομόνωσή τους και την απογοήτευσή τους. Δεν χρειάζεται όμως να την σπάσουμε. Αρκεί να μην ψωνίσουμε. Μ’ άλλα λόγια: Καλύτερα μόνοι παρά με κακή «παρέα».»
Σκέπτομαι ὅμως ἐγώ:
Ὅπως ὅλα τὰ δυσοίωνα δημοσιεύματα τοῦ εἴδους (τὸ ἴδιο λέγουν γιὰ τὸ Διαδίκτυο γενικῶς, τὴν τηλεόρασι, τὶς μεγάλες πόλεις, τὴν σύγχρονη ἐποχὴ γενικῶς...), καὶ σωστὸ καὶ λάθος.
«Τὸ Facebook εἶναι εἰκονικὴ ζωή».
Σωστόν. Ἀλλά, ἡ συνήθης «πραγματικὴ» ζωὴ (ἡ καθημερινὴ ρουτίνα) εἶναι περισσότερο πραγματική; Πιὸ ἀληθινή;
««Χρόνια πολλά καλή μου!» - ὄχι ἐπειδὴ σὲ νοιάζομαι, ἀλλὰ ἐπειδὴ μοῦ τὸ θύμισε τὸ PC μου.»
Πάλι καλά, ὅμως, ποὺ τὸ ὑπενθυμίζει τὸ Facebook. Διαφορετικά, Χρόνια Πολλὰ θὰ δεχόμασταν μόνον ἀπὸ τὶς αὐτόματες μηχανὲς google.com, yahoo.com, insomnia.gr, thelab.gr, blue-whitegt.com, thegt.net, adslgr.com, κ.λπ. (μὴν τὰ γράψω ὅλα καὶ ἐκτεθοῦμε)!
«Οἱ «facebook friends» δὲν εἶναι πραγματικοὶ φίλοι.»
Γιατί, ὅλες οἱ φάτσες ποὺ βλέπετε καθημερινῶς, εἶναι; (Μὴν θιγεῖ κανεὶς βρέ!)
Οὐδὲν καινὸν ὑπὸ τὸν ἥλιον.
Μὲ τὸν ἴδιο τρόπο ψέγει ὁ Σωκράτης τὴν ἐφεύρεσι τοῦ βιβλίου - ὅτι καταργεῖ τὴν ἀνθρώπινη μνήμη, τὴν ὁμιλία, τὴν ἐπαφή.
Ἀλλὰ καὶ ἂν εἶναι σωστὰ -καὶ σὲ μεγάλο βαθμὸ εἶναι- τὰ λεγόμενα γιὰ τὸ ψεῦδος τῆς σύγχρονης ζωῆς, κάθε ἐναλλακτική, «underground» μορφὴ δικτυώσεως, γεννᾷ την ἐλπίδα γιὰ κάτι γνησιότερο, αὐθεντικότερο.
Ποὺ καὶ αὐτὸ ἐντάσσεται τελικῶς στὸ σύστημα.
Δὲν φταίει ὅμως αὐτό, ἀλλὰ οὔτε καὶ ἡ καθημερινότης.
Ἂν δὲν μποροῦμε ἐμεῖς τὸ ἀληθινό, τὸ θαῦμα, νὰ τὸ βροῦμε στὴν πιὸ ἁπλὴ στιγμή, σὲ ἕναν κόκκο ἄμμου, σὲ ἕνα νεῦμα τῆς καθημερινότητος, κάτω ἀπὸ τὴν ἐπιφάνεια τῶν πραγμάτων.
...Ἔγραφε ὁ φίλος Α.Φαρ.:
Ἄραγε ὑπάρχει ἕνας τόπος πιὸ ἐλεύθερος ἀπὸ τοὺς ἄλλους, ὄχι τόπος ἐρημικός, χωρὶς ἀνθρώπους, ἀλλὰ κοινωνία ἀνθρώπων ἐλευθέρων - καὶ ὄχι ἐντελῶς, ἀφοῦ αὐτὸ εἶναι ἀδύνατο, ὅμως τόπος τῆς μεγίστης δυνατῆς ἐλευθερίας; Ὑπάρχει;
Εἶναι κάποιο ξεχασμένο χωριὸ στὰ βάθη τῆς ἀφρικανικῆς ζούγκλας, εἶναι αὐτὲς οἱ οὐτοπικὲς μυστικὲς πόλεις ποὺ ἔχουνε στήσει στὰ ἀπάτητα τῆς Σιβηρίας Ρῶσσοι ἀναχωρητές; Εἶναι τὸ χωριὸ μέσα στὸ σπήλαιο τῶν Ἀφγανῶν ἀνταρτῶν μὲ τὸ σημάδι στὸ μέτωπο: δρακοφονιάς,
ἢ,
εἶναι παντοῦ, ἐκεῖ ποὺ ἕνα ἀγόρι ξενυχτάει ἀπὸ ἔρωτα;
Εἶχα ἀπαντήσει:
Ἔχω νὰ βρεθῶ σὲ τέτοιον τόπο ἀπὸ τὸ Δημοτικὸ Σχολεῖο, ὅπου μὲ μερικοὺς φίλους εἴχαμε φτιάξει συμμορίες - μυστικὲς ὀργανώσεις (μὲ κωδικὰ ὀνόματα, ταυτότητες κ.λπ. ἀπαραίτητα τῆς συνωμοτικῆς ὀργανώσεως) καὶ εἴχαμε χωθεῖ μὲ φακοὺς στὸ βάθος μιᾶς σκοτεινῆς, ἀραχνιασμένης, μουχλιασμένης ἀποθήκης τοῦ σχολείου, τρυπώνοντας, ἕρποντας μέσα σὲ σωροὺς ἀχρήστων πλέον θρανίων καὶ καρεκλῶν. Ἐκεῖ, στὸ βάθος, ἦταν τὸ κρησφύγετό μας, καὶ ἡ ἐλευθερία.
Φειδίας Ν. Μπουρλᾶς
Ἀθῆναι, Κυριακὴ τοῦ Πάσχα 20 Ἀπριλίου 2025
